Vụ ám sát Shinzo Abe, người có ảnh hưởng lớn ở Nhật Bản, để lại khoảng trống lớn khó bù đắp trong nền chính trị và dân chủ nước này.
Cựu thủ tướng Shinzo Abe qua đời ngày 8/7 ở tuổi 67 tại Bệnh viện Đại học Y Nara, tỉnh Nara, sau khi bị bắn lúc đang phát biểu. Đây là vụ ám sát đầu tiên nhằm vào một cựu thủ tướng hoặc thủ tướng đương nhiệm của Nhật Bản trong hàng chục năm qua.
Michael MacArthur Bosack, cố vấn đặc biệt về quan hệ chính phủ tại Hội đồng Nghiên cứu châu Á - Thái B́nh Dương Yokosuka, đánh giá vụ ám sát là đ̣n giáng đối với nền chính trị Nhật Bản, để lại vết sẹo cũng như khoảng trống rất lớn trong tương lai.
Cựu thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tại buổi khai trương sân vận động mới ở Tokyo vào tháng 12/2019. Ảnh: Reuters.
Với nhiều người nước ngoài, ông Shinzo Abe có thể chỉ là một cựu thủ tướng. Nhưng với những ai đă sống ở Nhật từ năm 2012, Abe vẫn thường xuyên hiện diện trên truyền h́nh, trong các sự kiện lớn hay trên những tấm áp phích vận động bầu cử.
Với các nhà quan sát, việc ông Abe từ chức năm 2020 không làm suy giảm ảnh hưởng. Bosack cho hay mọi khía cạnh của đời sống chính trị Nhật Bản dường như vẫn liên quan đến cựu thủ tướng.
Là lănh đạo phe lớn nhất trong đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền từ tháng 11/2021, ông đă tham gia nhiều hơn vào các quyết định chính sách của chính quyền Thủ tướng Fumio Kishida, đóng vai tṛ như "người gác cổng" và phản biện, theo Bosack.
Vụ ám sát để lại khoảng trống rất lớn trong LDP. Phe lớn nhất trong đảng do ông Abe lănh đạo sẽ phải t́m một người dẫn dắt mới. Cánh bảo thủ của đảng cũng mất đi người có ảnh hưởng nhất, trong khi LDP không c̣n một "người gác cổng" vững vàng. "Nói cách khác, bối cảnh chính trị đă thay đổi hoàn toàn với đảng cầm quyền Nhật Bản sau biến cố này", chuyên gia Bosack nói.
Bộ trưởng Quốc pḥng Nobuo Kishi, em trai ông Abe, gọi vụ ám sát là "cuộc tấn công vào nền dân chủ". Khẩu hiệu "chúng tôi muốn dân chủ, không phải bạo lực" đồng loạt xuất hiện trên truyền thông Nhật Bản ngay sau vụ ám sát.
Người Nhật không cho rằng đây là một vụ giết người ngẫu nhiên như thường thấy ở Mỹ. Họ có hai lư do để cho rằng động cơ gây án là rơ ràng khi nạn nhân là cựu thủ tướng và thời điểm xảy ra là trước cuộc bầu cử Thượng viện hai ngày.
Sự tương phản giữa Mỹ và Nhật Bản rất rơ rệt. Năm 2018, Nhật báo cáo 9 trường hợp tự sát bằng súng, trong khi Mỹ là 39.740 ca tử vong v́ súng đạn, theo dữ liệu của Trường Y tế Công cộng Đại học Sydney.
Japan Times thậm chí cho biết họ dự định có một bài xă luận chỉ trích bạo lực súng đạn của Mỹ hiện tại. Trong bài viết thay thế về vụ ám sát ông Abe, tờ báo lưu ư rằng trong một nền dân chủ, "vụ ám sát cựu thủ tướng là cuộc tấn công vào tất cả chúng ta".
Việc một chính trị gia bị sát hại luôn gây chấn động, nhưng cái chết của cựu thủ tướng Abe đă gây tác động to lớn ở cả trong nước và chính trường thế giới. Ông là người đă nỗ lực xây dựng mối quan hệ rất thân thiết giữa Nhật với Mỹ.
Chỉ vài ngày sau khi cựu tổng thống Donald Trump đắc cử tổng thống năm 2016, ông Abe đă đến New York và trở thành lănh đạo đầu tiên gặp trực tiếp tổng thống Mỹ tại Tháp Trump ở New York.
Quan hệ Mỹ - Nhật được củng cố, nhằm đối phó với các mối đe dọa từ Trung Quốc và Triều Tiên. Trong tuyên bố ngày 8/7, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken ca ngợi ông Abe là "đối tác phi thường", người đă đưa quan hệ hai nước lên một tầm cao mới. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron gọi ông Abe là "thủ tướng vĩ đại, người đă nỗ lực để mang lại sự cân bằng cho thế giới".
Dù ông Abe có quan điểm cứng rắn và quyết liệt với Trung Quốc, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Triệu Lập Kiên bày tỏ chia buồn với Nhật Bản, nói "chúng tôi rất sốc trước sự cố bất ngờ. Cựu thủ tướng Shinzo Abe đă góp phần cải thiện và phát triển quan hệ Trung - Nhật".
Tại quê nhà, chính sách "Abenomics" nổi tiếng của ông Abe đă giúp khởi động nền kinh tế Nhật Bản sau nhiều năm tŕ trệ. Tuy nhiên, chính sách nổi bật của ông lại tập trung vào quốc pḥng. Ông Abe muốn Nhật Bản có quân đội mạnh mẽ, chứ không phải lực lượng "tự vệ" chịu nhiều ràng buộc theo hiến pháp ḥa b́nh.
Với những vết sẹo chiến tranh chưa lành, kế hoạch tăng cường sức mạnh quân đội của ông đă vấp phải phản đối gay gắt từ dư luận và ông Abe không thể thúc đẩy thay đổi hiến pháp. Với sự ra đi của ông Abe, những nỗ lực này dường như càng trở nên mờ mịt.
"Chúng ta đang sống trong thời kỳ phân cực chính trị, xă hội bất ổn và bạo lực ngày càng gia tăng. Ngay cả Nhật Bản, nước theo chủ nghĩa ḥa b́nh và gần như không có súng đạn, cũng trải qua điều đó. Sự ra đi của ông Abe là mất mát lớn của không chỉ Nhật Bản, phần c̣n lại của thế giới cũng cảm thấy điều đó", Frida Ghitis, nhà phân tích của CNN, chia sẻ.