11/11/20
Mùa bầu cử Tổng thống ở Hoa Kỳ năm nay thấy xuất hiện cách chơi chữ thú vị khi người ta nói “Making HERstory” để ám chỉ đến bà Kamala Harris, ứng cử viên Phó tổng thống chung liên danh với ông Joe Biden...
Tiếng Anh “history” có nghĩa là lịch sử nhưng bà Kamala vốn là phái nữ nên người ta “chơi chữ” thành “HERstory”, hàm ư nhắc đến sự làm nên lịch sử của một phụ nữ da màu lần đầu tiên ứng cử chức Phó tổng thống trong lịch sử bầu cử tổng thống Hoa Kỳ! Thật dễ hiểu, các ông th́ “Making HIStory” nên các bà cũng có thể “Making HERstory”! Truy tầm nguồn gốc “HERstory” mới thấy thật ra từ này đă được dùng từ lâu. Phong trào Giải phóng Phụ nữ đă sử dụng thuật ngữ này để nói lên sự dấn thân của các bà, các cô vào hoạt động chính trị-xă hội. Theo Oxford English Dictionary, Robin Morgan là người đầu tiên dùng “HERstory” trong bài viết của bà vào năm 1970.
Chơi chữ trong tiếng Anh cũng có h́nh thức “nói lái” (spoonerism). Chẳng hạn như “train a guy”, ám chỉ việc huấn luyện một chàng trai, được nói lái thành “try again”, có nghĩa là việc huấn luyện đó không phải một sớm một chiều đi đến kết quả như mong đợi mà sẽ phải lặp đi lặp lại nhiều lần mới thành công. “Train a guy” khi đó lại thành… “try again”! Tiếng Pháp cũng “nói lái”: “Le savant… s'en va”, nhà bác học… đă ra đi! Thời Pháp thuộc, anh bồi, chị bếp và cả những Me Tây hay người đi lính cho Pháp thời Thế chiến thứ nhất cũng dùng một thứ ngôn ngữ Pháp-Việt b́nh dân trong giao tiếp với Tây. Họ dùng tiếng Pháp “bồi” và khi bí quá lại chêm tiếng Việt. Để diễn tả con cọp, có người nói: “Tí ti jaune, tí ti noir… Lui xực me-sừ, lui xực cả moi”! Đúng là Pháp-Việt đề huề và người Pháp hiểu ngay đó là con cọp!
Trong quyển Kỹ nghệ lấy Tây, “Ông Vua Phóng Sự Đất Bắc” Vũ Trọng Phụng kể lại cơn thịnh nộ của một me Tây giận ông chồng hờ:
“- Toa ba mỏ nhá cút xê ăng co xê moa! Toi kích tê moi săng bảy dề, a ḷ phi ń phăm, phi ń ma ghi! A ḷ, kích! (Mày không có quyền về ngủ nhà này nữa. Mày bỏ tao đi mà không trả tiền, thế là hết vợ, hết chồng. Thế th́… đi, đi!).
“Một vài phút thấy im. Sau lại có tiếng gắt, mà vẫn tiếng người đàn bà:
- No, se phi ni! Vắt tăng. (Không! Thế là hết! Đi, đi)
(hết trích)
NGUYỄN NGỌC CHÍNH
Tâm Điểm