Báo cáo nhân quyền bị bẻ lái theo chính trị nội địa
Bộ Ngoại giao Mỹ vừa gửi công điện cho toàn bộ đại sứ quán và lănh sự quán, yêu cầu chuẩn bị báo cáo nhân quyền thường niên theo một “khung mới”: thực thi các chính sách đa dạng – công bằng – ḥa nhập (DEI), bị cho là “ưu đăi” một nhóm nào đó; việc “tạo điều kiện cho di dân ồ ạt”; hay ngân sách nhà nước hỗ trợ thuốc phá thai… đều phải được liệt kê như các hành vi xâm phạm nhân quyền.
Nói cách khác, thứ từng được coi là nỗ lực mở rộng quyền con người – b́nh đẳng giới, bảo vệ thiểu số, tiếp cận dịch vụ y tế sinh sản – nay bị đóng dấu “đáng ngờ” trong mắt chính quyền Trump.
Một quan chức cao cấp Bộ Ngoại giao thừa nhận thẳng: báo cáo sẽ “dịch chuyển trọng tâm” sang cái gọi là “quyền tự nhiên”, như tự do ngôn luận, và rơ ràng nhằm vào các đồng minh châu Âu – nơi đang siết nội dung thù hận, phát xít, kích động bạo lực trên mạng.
Từ quyền con người phổ quát đến “quyền tự nhiên” kiểu mới
Theo quan chức này, Bộ Ngoại giao “đang rời xa các nhăn mác nhóm, bản sắc nhóm” và nhấn mạnh rằng bất cứ ai bị đàn áp “v́ bất cứ lư do ǵ” đều là nạn nhân của vi phạm đạo lư. Nghe qua tưởng như trung lập, nhưng khi đi vào chi tiết, danh mục “xâm phạm nhân quyền” mới lại càng giống một bản cương lĩnh chính trị trong nước của phe bảo thủ:
– Bất kỳ vụ bắt bớ, phạt hành chính, “điều tra chính thức hoặc cảnh cáo” liên quan tới phát biểu;
– Mọi chính sách như DEI, ưu tiên tuyển dụng hay thăng tiến dựa trên sắc tộc, giới tính, đẳng cấp;
– Việc một quốc gia bị cáo buộc “tạo điều kiện cho di dân bất hợp pháp hoặc di dân ồ ạt” đi xuyên lănh thổ;
– Các h́nh thức chăm sóc xác nhận giới (gender affirming care) cho trẻ vị thành niên;
– Ngân sách nhà nước trợ cấp phá thai hoặc thuốc phá thai, kèm theo yêu cầu thống kê “tổng số ca phá thai hằng năm”.
Phó phát ngôn nhân Bộ Ngoại giao Tommy Pigott tuyên bố đầy kịch tính: “Những ư thức hệ phá hoại đă dung dưỡng vi phạm nhân quyền. Chính quyền Trump sẽ không để những vi phạm ấy – như ‘cắt xén’ trẻ em, các đạo luật bóp nghẹt tự do ngôn luận, hay thực hành tuyển dụng phân biệt chủng tộc – ung dung tồn tại.”
Khi di dân và DEI bị biến thành “mối đe dọa văn minh”
Một ngày sau, Bộ Ngoại giao c̣n mô tả làn sóng di dân là “mối đe dọa hiện sinh với nền văn minh phương Tây” và chỉ thị cho các phái bộ phải báo cáo về “tác động nhân quyền và an ninh công cộng của di dân ồ ạt”.
Những từ ngữ này vang vọng luận điệu của các nhân vật như Phó tổng thống JD Vance, người không ngừng tấn công châu Âu về “thụt lùi tự do ngôn luận” và song song gặp gỡ, bắt tay với nhiều chính trị gia cực hữu. Cùng lúc, chính quyền lại thu hồi visa v́ những phát biểu bị coi là bài Do Thái hay b́nh luận quanh vụ sát hại nhà b́nh luận cực hữu Charlie Kirk – một nghịch lư kỳ lạ trong khi họ tự nhận là bảo vệ tuyệt đối tự do ngôn luận.
Mũi nhọn chĩa sang châu Âu và mạng xă hội
Quan chức Bộ Ngoại giao nói rơ: trong báo cáo mới, tự do ngôn luận – nhất là trên mạng và mạng xă hội – sẽ là ưu tiên ở Tây Âu. Họ nêu đích danh Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA) của EU – vốn yêu cầu các nền tảng công nghệ lớn gỡ bỏ nội dung bất hợp pháp, độc hại – như một “chế độ quản lư hạn chế phát biểu trực tuyến”.
Theo họ, báo cáo nhân quyền được dùng “như một công cụ để thay đổi hành vi các chính phủ”. Khi “bạn bè châu Âu” bị cáo buộc hạn chế phát biểu, Washington sẽ gây sức ép và ghi nhận bất kỳ sự “sửa sai” nào trong báo cáo năm sau.
Trong báo cáo công bố tháng 8 vừa rồi, các nước đồng minh như Anh, Pháp, Đức đều bị chấm là có “vấn đề nhân quyền nghiêm trọng” v́ “hạn chế tự do biểu đạt” – trong khi nhiều mục từng theo dơi bạo lực dựa trên xu hướng tính dục, bạo lực với phụ nữ, hay phân biệt chủng tộc đă âm thầm bị cắt bỏ.
“Từ Tuyên ngôn Độc lập đến Bà ngoại Handmaid’s Tale”
Một cựu quan chức cấp cao từng phụ trách mảng nhân quyền của Bộ Ngoại giao lên tiếng chỉ trích gay gắt: Ngoại trưởng Marco Rubio đang “từ bỏ hàng thập kỷ vai tṛ dẫn dắt lưỡng đảng của Mỹ về quyền con người phổ quát, để thay bằng một ư thức hệ thần quyền nguy hiểm – giống Handmaid’s Tale hơn là Tuyên ngôn Độc lập”.
Theo ông, đây là một ví dụ nữa cho thấy chính quyền Trump sẵn sàng hy sinh những nguyên tắc mà bao thế hệ người Mỹ đă chiến đấu và bao cộng đồng trên thế giới từng coi là nguồn cảm hứng đạo đức.
Khi nhân quyền chỉ c̣n là cái gương soi phe đối lập
Báo cáo nhân quyền của Mỹ, từ lâu, là tài liệu mà các nhà hoạt động toàn cầu chờ đợi mỗi năm: nó ghi chép tra tấn ở nhà tù độc tài, đàn áp biểu t́nh, cưỡng bức lao động, đàn áp tôn giáo thiểu số… Nay, bức tranh ấy đang bị vẽ lại bằng màu sắc của cuộc chiến văn hóa nội địa: DEI là “phân biệt đối xử ngược”, chăm sóc y tế cho người chuyển giới là “mổ xẻ trẻ em”, hỗ trợ phá thai là “xâm phạm nhân quyền”, trong khi những chủ đề như bạo lực giới, quyền LGBTQ+, phân biệt chủng tộc hệ thống… bị đẩy xuống bóng tối.
Khi chiếc gương nhân quyền được quay sang soi “tự do ngôn luận” tại châu Âu nhưng lại mờ đi trước những bất công với phụ nữ, người di dân, người LGBTQ+ ngay tại Mỹ, câu hỏi đặt ra là: nước Mỹ c̣n đủ tư cách đạo đức để nhân danh nhân quyền nữa hay không?
Và quan trọng hơn: trong thế giới mà các chế độ chuyên chế đang mạnh lên, việc biến báo cáo nhân quyền thành công cụ phục vụ một ư thức hệ trong nước không chỉ là chuyện nội bộ Washington. Nó gửi đi một tín hiệu nguy hiểm: quyền con người có thể bị tái định nghĩa tùy theo ư chí của kẻ cầm quyền – hôm nay ở Mỹ, ngày mai có thể ở bất cứ đâu.