Từ vương quốc dầu mỏ đến tham vọng siêu cường AI
Saudi Arabia đang cố viết lại số phận của ḿnh: từ một vương quốc sống trên mạch dầu, bước sang kỷ nguyên sống bằng dữ liệu và thuật toán. Trong chuyến công du Mỹ đầu tiên sau nhiều năm, Thái tử Mohammed bin Salman không chỉ đến Washington để bắt tay, chụp ảnh; ông mang theo một thông điệp rất rơ: Riyadh muốn trở thành một trong những đầu năo trí tuệ nhân tạo của thế giới – và họ sẵn sàng rót ra hàng trăm tỷ, thậm chí ngh́n tỷ đô la để làm điều đó. Tại Diễn đàn Đầu tư Mỹ–Saudi ở Washington, một loạt dự án chung trị giá hàng tỷ USD được công bố dồn dập, như thể Saudi đang trải thảm đỏ mời toàn bộ hệ sinh thái AI Mỹ bước vào sa mạc Trung Đông.
Humain, xAI, Nvidia, AWS: những ông lớn nối đuôi vào sa mạc
Ngôi sao trung tâm trong màn chào sân lần này là Humain – công ty AI được chống lưng bởi quỹ đầu tư quốc gia Saudi (PIF). Ngay tại hội nghị, Humain thông báo liên tiếp các thỏa thuận với những cái tên cộm cán Mỹ: xAI của Elon Musk, Cisco, AMD, Qualcomm… Điểm nhấn ngoạn mục nhất: xAI sẽ xây dựng một trung tâm dữ liệu khổng lồ 500 megawatt tại Saudi, dự kiến là trung tâm quy mô lớn đầu tiên của hăng bên ngoài nước Mỹ; chatbot Grok sẽ được triển khai rộng khắp trong vương quốc. Trên bục tọa đàm, Elon Musk ngợi ca tương lai của “trí tuệ” sẽ được tạo ra từ “năng lực tính toán khổng lồ và hiệu quả” kết hợp với những mô h́nh AI tiên tiến nhất. Bên cạnh ông là Jensen Huang – nhà sáng lập Nvidia – và Bộ trưởng Thông tin & Công nghệ Saudi Abdullah Alswaha, như một bức ảnh chụp lại trọn vẹn trục liên minh mới giữa silicon Valley, sa mạc Ả Rập và những con chip GPU nóng đến mức cả thế giới săn lùng.
Tiền, đất và điện rẻ: v́ sao các công ty Mỹ cần Saudi?
AI cần ba thứ: vốn khổng lồ, không gian để dựng các “nhà máy dữ liệu” và năng lượng giá rẻ, ổn định. Đó chính là những mảnh ghép Saudi có thừa. Trong khi ở Mỹ, các trung tâm dữ liệu AI đang chen chúc, tranh giành từng kilowatt với lưới điện và người dân, th́ Saudi sở hữu những khoảng đất rộng mênh mông có thể dựng những “cỗ máy tính” cỡ giga–watt, lại đi kèm nguồn năng lượng rẻ – từ dầu, khí cho tới tham vọng năng lượng tái tạo. Không chỉ xAI, Amazon Web Services cũng được Saudi trải thảm: Bộ trưởng Alswaha công bố một trung tâm dữ liệu 100 megawatt cho AWS với “tham vọng gigawatt”, dùng hạ tầng Nvidia và kế hoạch triển khai, quản lư tới 150.000 bộ tăng tốc AI ngay tại Riyadh. Trong cuộc đua năng lượng cho AI, khi nỗi lo “Trung Quốc sẽ thắng nhờ nắm nguồn điện và hạ tầng” ngày càng lớn, Saudi khôn khéo tự đặt ḿnh vào vai tṛ trạm tiếp nhiên liệu cho tham vọng AI của Mỹ.
MBS và cuộc “tái xuất” ở Washington: từ kẻ bị gọi là pariah đến đối tác ngh́n tỷ
Đằng sau những con số lạnh lùng là một câu chuyện chính trị rất nóng: Mohammed bin Salman đang t́m cách “tái sinh” h́nh ảnh của ḿnh tại Mỹ. Từng bị Tổng thống Joe Biden gọi là “pariah” (hạng người bị ruồng bỏ) v́ vai tṛ trong vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi, nay Thái tử trở lại Nhà Trắng trong một bối cảnh khác: ông không nói về nhân quyền, mà nói về đầu tư, AI và hàng ngh́n tỷ USD. Trong cuộc gặp tại Pḥng Bầu dục, bin Salman bất ngờ tuyên bố Saudi sẽ đầu tư tới 1.000 tỷ USD vào Mỹ – cao hơn rất nhiều so với con số 600 tỷ đă từng được công bố hồi tháng Năm. Con số khiến chính Donald Trump cũng phải ngạc nhiên, lập lại câu hỏi: “Anh nói 600 tỷ sẽ thành 1.000 tỷ à? Tốt. Tôi thích điều đó lắm.” Không cần những lời xin lỗi, Thái tử hiểu rằng mọi định kiến có thể được làm mềm đi bằng tiền và công nghệ – nhất là khi nước Mỹ đang nôn nóng giữ thế thượng phong trong cuộc đua AI với Trung Quốc.
Canh bạc AI và cái giá phải trả
Đối với Riyadh, canh bạc này là một mũi tên bắn ba đích: giảm phụ thuộc dầu mỏ, mua lại sự chấp nhận ở Washington, và nắm trong tay một tầng hạ tầng quyền lực mới của thế kỷ 21 – hạ tầng tính toán và dữ liệu. Đối với các công ty Mỹ, Saudi giống như một chiếc phao vàng: nơi ḍng vốn gần như vô tận gặp không gian xây dựng, điện rẻ và chính quyền sẵn sàng “đi lớn” ngay lập tức. Nhưng phía sau ánh đèn hội nghị là hàng loạt câu hỏi chưa lời giải: ai sẽ kiểm soát nguồn dữ liệu, các mô h́nh AI được triển khai trên đất Saudi sẽ phục vụ cho những mục tiêu nào, và đâu là ranh giới giữa “hợp tác chiến lược” với việc trao thêm công cụ giám sát, kiểm soát xă hội cho một chế độ nổi tiếng hà khắc. Khi bin Salman nói “đây là cách chúng tôi biến lời nói thành hành động trong vương quốc Saudi Arabia, trong quan hệ đối tác với Mỹ”, AI không chỉ là câu chuyện của chip Nvidia hay trung tâm dữ liệu vài trăm megawatt nữa. Nó trở thành chiếc ch́a khóa để một vương quốc dầu mỏ tái định nghĩa ḿnh – và để nước Mỹ, một lần nữa, cân nhắc xem ḿnh sẵn sàng đánh đổi những giá trị nào trong cuộc đua giữ ngôi đầu thế giới số.