Tổng thống Trump nói Mỹ cần nối lại thử nghiệm hạt nhân ngay lập tức để không bị tụt hậu trên thế giới, nhưng có nhiều ư kiến trái chiều tại Mỹ về ư tưởng này.
Cuối tháng 10, Tổng thống Donald Trump khiến cả thế giới bất ngờ khi thông báo trên mạng xă hội rằng ông đă yêu cầu quân đội Mỹ lập tức tái khởi động quy tŕnh thử vũ khí hạt nhân sau 33 năm tạm dừng. Thông báo được đưa ra ngay trước khi ông gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh tại Hàn Quốc.
Các cấp dưới đă nhanh chóng thể hiện sự ủng hộ. Phó tổng thống JD Vance cho rằng thử nghiệm là một phần công việc nhằm đảm bảo kho vũ khí hạt nhân của Mỹ hoạt động b́nh thường. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc pḥng Mỹ Pete Hegseth cho hay việc nối lại thử nghiệm hạt nhân là cách làm "có trách nhiệm", có thể giảm nguy cơ xảy ra xung đột hạt nhân.
"Tổng thống đă nói rơ rằng chúng ta cần một lực lượng răn đe hạt nhân đáng tin cậy. Việc nối lại các cuộc thử nghiệm là cách làm rất có trách nhiệm. Tôi nghĩ điều đó làm giảm khả năng xảy ra xung đột hạt nhân", ông Hegseth nói ngày 31/10.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng ngày 22/10. Ảnh: AP
Theo Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí có trụ sở ở Washington, Mỹ có 5.225 đầu đạn hạt nhân, trong khi Nga sở hữu 5.580 đầu đạn. Lầu Năm Góc ước tính Trung Quốc sẽ có hơn 1.000 đầu đạn vào năm 2030.
Một số người ủng hộ ư tưởng của Tổng thống Trump cho rằng Mỹ cần phải sẵn sàng thử nghiệm vũ khí hạt nhân để có thể đáp trả nếu các đối thủ làm điều đó.
"Chúng ta đang giậm chân tại chỗ và vẫn chỉ có kho vũ khí hạt nhân mà chúng ta đă có từ 50 năm trước. Cần phải làm ǵ đó để chứng minh rằng chúng ta sẽ không bị đe dọa", Robert Peters, nhà nghiên cứu về vũ khí hạt nhân tại tổ chức tư vấn bảo thủ Quỹ Di sản ở Washington, nói.
Trong chính quyền nhiệm kỳ đầu của ông Trump, các quan chức cấp cao cũng từng thảo luận về khả năng tiến hành thử hạt nhân, viện dẫn lo ngại rằng Nga "có lẽ" đă tiến hành các vụ thử vũ khí hạt nhân công suất thấp. Năm ngoái, trong bài báo trên Foreign Affairs, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Robert O'Brien đă kêu gọi "thử nghiệm vũ khí hạt nhân mới để kiểm tra độ tin cậy và an toàn khi sử dụng thực tế".
Thượng nghị sĩ Cộng ḥa Tom Cotton ngày 30/10 lặp lại các tuyên bố đó, nói rằng cả Nga và Trung Quốc đă "tiến hành các vụ thử để thúc đẩy chương tŕnh hạt nhân của họ".
Dù ông Trump chỉ đạo Bộ Quốc pḥng nối lại thử nghiệm hạt nhân, Cơ quan An ninh Hạt nhân Quốc gia (NNSA) của Bộ Năng lượng mới là cơ quan phụ trách công việc này. NNSA vận hành Địa điểm Thử nghiệm Nevada, nơi Mỹ đă tiến hành các vụ nổ hạt nhân cuối cùng vào tháng 9/1992.
Mỹ đă dừng thử nghiệm vũ khí hạt nhân dưới ḷng đất với quy mô đầy đủ dưới thời tổng thống George H.W. Bush. Sau đó nước này kư Hiệp ước Cấm Thử nghiệm Vũ khí hạt nhân Toàn diện (CTBT) năm 1996, nhưng Thượng viện đă từ chối phê chuẩn.
NNSA những năm sau đó tiến hành các thử nghiệm cấp thấp để thu thập dữ liệu về cách lơi đầu đạn và các bộ phận xung quanh lơi hoạt động. Các lơi theo thời gian sẽ phân ră và phát tán bức xạ có thể ảnh hưởng đến độ bền cấu trúc của các bộ phận kim loại bao quanh.
Vào tháng 1 hàng năm, Tổng thống Mỹ sẽ nhận được báo cáo chi tiết về t́nh trạng của kho dự trữ hạt nhân. Ernest Moniz, đồng chủ tịch Sáng kiến Mối đe dọa Hạt nhân và từng là bộ trưởng năng lượng dưới thời chính quyền tổng thống Barack Obama, là người từng kư các báo cáo như vậy trước khi tŕnh lên Tổng thống Mỹ.
"Chắc chắn cho đến nay, toàn bộ những báo cáo đó đều nói rằng Mỹ không cần thử nghiệm", ông nói.
Một số cựu quan chức cho rằng thay v́ mang lại lợi thế, việc nối lại thử nghiệm sẽ chấm dứt lợi thế chiến lược quan trọng của Mỹ. Trong số hơn 2.000 vụ nổ hạt nhân thử nghiệm trên khắp thế giới kể từ năm 1945, khoảng một nửa do Mỹ tiến hành, theo Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí.
"Chúng ta đă có rất nhiều dữ liệu từ hơn 1.000 vụ thử nghiệm. Các đối thủ của chúng ta sẽ rất muốn bắt kịp điều đó", Corey Hinderstein, cựu quan chức NNSA, nói.
Các cựu nhân viên tại Địa điểm Thử nghiệm Nevada cho rằng việc nối lại thử nghiệm có thể tốn kém và phức tạp. Những người đến thăm cơ sở gần đây mô tả thiết bị được sử dụng để chuẩn bị địa điểm thử nghiệm giờ là "đống rỉ sét". Bên cạnh đó, nhiều nhân viên của NNSA đă nghỉ việc hoặc bị sa thải trong nỗ lực tinh gọn chính phủ của DOGE.
"Đây là những người chế tạo vũ khí, làm giàu vật liệu, thử nghiệm kho dự trữ hiện có", nghị sĩ Dân chủ Dina Titus, người đang lên kế hoạch tŕnh dự luật để ngăn sử dụng ngân sách liên bang cho thử nghiệm vũ khí hạt nhân mới, nói.
Ngay cả một vụ thử nghiệm đơn giản cũng có thể tốn tới 100 triệu USD, theo Hinderstein.
Daryl Kimball, giám đốc điều hành của Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí ở Mỹ, đă kêu gọi Nhà Trắng nhanh chóng làm rơ bài đăng của ông Trump, "v́ tuyên bố của ông ấy mơ hồ và không nhất quán. Khi nói đến chính sách vũ khí hạt nhân, chúng ta không thể có những tín hiệu và tuyên bố gây nhầm lẫn".
"Không có lư do chính đáng nào để Mỹ nối lại thử nghiệm hạt nhân. Nó sẽ thực sự khiến mọi người Mỹ đối mặt t́nh thế kém an toàn hơn. Mỹ có quá nhiều thứ để mất và quá ít thứ có thể đạt được từ việc nối lại thử nghiệm", Tara Drozdenko, giám đốc chương tŕnh an ninh toàn cầu tại Union of Concerned Scientists ở Mỹ, nói.
Tại buổi điều trần ngày 30/10, thượng nghị sĩ Jacky Rosen nói bang quê nhà Nevada của bà đă chịu đựng rất nhiều khi là địa điểm thử nghiệm hạt nhân từ năm 1951 tới 1992. Bà thề sẽ ngăn ông Trump nối lại thử nghiệm.
"Tôi sẽ không để điều này xảy ra. Không phải trong nhiệm kỳ của tôi", bà nói.
VietBF@sưu tập