Tổng thống Trump có thể kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn để bỏ qua lệnh chặn từ ṭa án và đưa Vệ binh Quốc gia đến bất cứ thành phố nào ông muốn.
Tổng thống Donald Trump ngày 6/10 tuyên bố ông có thể sử dụng Đạo luật Chống nổi loạn để điều lính Vệ binh Quốc gia đến các thành phố Mỹ nhằm ứng phó biểu t́nh. Ông đưa ra cảnh báo sau khi thẩm phán liên bang ở Oregon tuần trước chặn ông triển khai vệ binh tới thành phố Portland để hỗ trợ đặc vụ Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) tiến hành chiến dịch truy quét người nhập cư trái phép.
"Hiện tại th́ chưa cần. Nhưng chúng ta có Đạo luật Chống nổi loạn là có lư do", ông Trump nói với các phóng viên tại Pḥng Bầu dục. "Nếu người dân bị sát hại và ṭa án hoặc các thống đốc, thị trưởng cản trở chúng tôi, chắc chắn tôi sẽ làm điều đó".
Vệ binh Quốc gia là lực lượng quân sự hoạt động dưới quyền thống đốc bang, nhưng do là một bộ phận trong quân đội Mỹ, lực lượng này cũng có thể thực hiện nhiệm vụ liên bang theo lệnh của Tổng thống. Quân đội Mỹ bị cấm tham gia hoạt động hành pháp ở nội địa, theo quy định của Đạo luật Posse Comitatus năm 1878, nhưng Đạo luật Chống nổi loạn cho phép Tổng thống có thể vượt qua giới hạn này.
Tổng thống Donald Trump trả lời báo giới tại Nhà Trắng ngày 6/10. Ảnh: AP
Đạo luật Chống nổi loạn được tổng thống Thomas Jefferson kư ban hành năm 1807. Ban đầu, đạo luật quy định tổng thống Mỹ có thể điều động quân đội "bất cứ khi nào xảy ra bạo loạn ở một bang, theo đề nghị từ cơ quan lập pháp hoặc thống đốc bang đó".
Một điều khoản bổ sung năm 1956 đă mở rộng quyền hạn của tổng thống, cho phép người đứng đầu Nhà Trắng tự kích hoạt đạo luật mà không cần sự chấp thuận từ chính quyền bang.
"Bất cứ khi nào có những hành động cản trở, tụ tập trái phép hoặc nổi loạn chống chính quyền, khiến việc thực thi pháp luật tại một bang trở nên bất khả thi, tổng thống có thể huy động lực lượng vũ trang cần thiết để ổn định trật tự", điều khoản này nêu.
Tuy nhiên, khái niệm về "t́nh huống khẩn cấp" để tổng thống kích hoạt đạo luật này không được định nghĩa rơ ràng và các ṭa án Mỹ cũng chưa từng xác định giới hạn của chúng.
Kể từ khi được ban hành, Đạo luật Chống nổi loạn đă được kích hoạt hơn 30 lần. Để kích hoạt đạo luật, tổng thống phải ra tuyên bố chính thức về t́nh trạng khẩn cấp ở địa phương.
Lần gần nhất là năm 1992, khi tổng thống George H.W. Bush hành động theo đề nghị từ thống đốc bang California để trấn áp bạo loạn ở Los Angeles, sau khi ṭa tuyên trắng án cho 4 cảnh sát da trắng đánh đập một người đàn ông da màu.
Tổng thống Trump từng vài lần nêu khả năng kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn, nhưng từng chưa thực hiện. Năm 2020, trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông tuyên bố sẽ "triển khai quân đội quốc gia" nếu thống đốc các bang không giải quyết được với t́nh trạng bạo lực sau vụ cảnh sát gh́ chết người da màu George Floyd ở Minneapolis, bang Minnesota.
Tháng 6 năm nay, khi biểu t́nh bùng phát ở Los Angeles để phản đối các đợt truy quét người nhập cư trái phép của ICE, ông Trump cũng cảnh báo kích hoạt đạo luật "nếu có t́nh trạng bạo loạn xảy ra".
Trong bài phát biểu trước hàng trăm tướng lĩnh tuần trước, Tổng thống Trump đă gợi ư quân đội Mỹ nên coi các thành phố "không an toàn" là thao trường huấn luyện, ám chỉ khả năng tiếp tục triển khai binh sĩ đến những đô thị bị đánh giá là đang để tội phạm hoành hành.
Lần này, ông Trump cho rằng t́nh h́nh ở Portland là "cuộc nổi loạn thực sự", những khu vực như thành phố Chicago, bang Illinois, "đang bốc cháy". Chính quyền liên bang lập luận họ cần triển khai binh sĩ để bảo vệ các trụ sở công quyền và đặc vụ của ICE. Phe Dân chủ bác bỏ, cáo buộc ông Trump đang lạm quyền và trả đũa chính trị.
Tướng Randy Manner, cựu quyền phó lănh đạo Cục Vệ binh Quốc gia Mỹ, cho biết việc diễn giải Đạo luật Chống nổi loạn theo cách mà Tổng thống Trump đang cân nhắc là chưa từng có tiền lệ.
"Nếu diễn giải theo cách đó, đạo luật sẽ cho phép tổng thống làm bất cứ điều ǵ ông ấy muốn", Manner nói với Reuters.
Rachel E. VanLandingham, giáo sư Trường luật Southwestern, bang California, nói việc ông Trump kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn có thể dẫn đến loạt thách thức pháp lư, vấp phải sự chỉ trích từ phe Dân chủ và một số nghị sĩ Cộng ḥa, nguy cơ châm ng̣i các cuộc biểu t́nh tùy theo mức độ triển khai binh sĩ.
"Bất lợi lớn nhất của ông Trump là không có đủ bằng chứng để lư giải cho việc kích hoạt Đạo luật Chống nổi loạn", bà nói với Washington Post. "Đạo luật này chỉ có thể được kích hoạt trong những trường hợp thật sự cấp thiết, nhưng hiện tại các điều kiện đó đơn giản là không tồn tại. Chẳng hạn, chúng ta chưa thấy mức độ bạo lực đủ nghiêm trọng để áp dụng đạo luật này".
Trong khi đó, Thomas Gift, nhà khoa học chính trị tại Đại học UCL, cho rằng đạo luật này trao cho ông Trump khá nhiều quyền tự quyết trong việc xác định liệu có t́nh trạng khẩn cấp để kích hoạt nó hay không.
"Những người ủng hộ Tổng thống Trump lập luận rằng ông có lư khi hành động nếu chính quyền địa phương không thể duy tŕ trật tự. Và thực tế là, trong khuôn khổ pháp luật Mỹ hiện nay, gần như không có điều ǵ thực sự ngăn cản được ông", ông Gift b́nh luận.