Giới trẻ Nepal biểu t́nh, đ̣i giải tán chính phủ v́ bức xúc trước t́nh h́nh kinh tế, chính trị quốc gia, nhưng nguy cơ khiến đất nước ch́m sâu hơn vào bất ổn.
Thủ đô Kathmandu ngày 8/9 ch́m trong biểu t́nh, khi hàng chục ngh́n người xuống đường phản đối chính phủ Nepal chặn hầu hết mạng xă hội với lư do những công ty này không đăng kư và tuân thủ sự giám sát từ giới chức. T́nh h́nh dần trở nên bạo lực khi đám đông tràn vào nhà quốc hội, cảnh sát nổ súng khiến 20 người thiệt mạng, hàng trăm người bị thương.
Sự kiện được coi là "cuộc biểu t́nh của Gen Z", bởi hầu hết người tham gia sinh năm 1997 đến năm 2012. Một ngày sau, Thủ tướng Sharma Oli từ chức, chính phủ Nepal băi bỏ lệnh cấm mạng xă hội, nhưng sóng biểu t́nh không hạ nhiệt mà c̣n bùng lên mạnh hơn, khi đám đông đốt phá tư dinh của các quan chức, phóng hỏa ṭa nhà quốc hội cùng văn pḥng chính phủ.
Theo giới quan sát, điều này cho thấy cuộc biểu t́nh c̣n có nguyên nhân sâu xa hơn, bắt nguồn từ nỗi phẫn nộ về nhiều vấn đề kinh tế, chính trị, xă hội, trong đó có nạn tham nhũng trên chính trường.
"Lệnh cấm mạng xă hội chỉ là giọt nước tràn ly. Những bất b́nh về cách điều hành đất nước đă âm ỉ từ lâu. Mọi người rất phẫn nộ và Nepal đang ở trong t́nh thế rất bấp bênh", Prateek Pradhan, biên tập viên trang tin độc lập Baahrakhari của Nepal, trả lời Global News.
Người biểu t́nh trèo lên nóc ṭa nhà chính phủ Nepal ở Kathmandu ngày 9/9. Ảnh: AP
Những người biểu t́nh tuyên bố họ đại diện thế hệ Z của Nepal để lên tiếng về các vấn đề nhức nhối trong xă hội, sau khi nước này chuyển từ chế độ quân chủ sang cộng ḥa vào năm 2008 và trải qua nhiều biến động trên chính trường, với hơn 10 chính phủ được thành lập và sụp đổ chỉ trong thời gian ngắn.
Thanh niên Nepal có nhiều lư do để không hài ḷng về chính phủ, trong đó tiêu điểm là vấn đề việc làm. Khảo sát năm 2024 của Văn pḥng Thống kê Quốc gia Nepal cho thấy tỷ lệ thất nghiệp tại quốc gia 30 triệu dân này là 12,6%, tập trung chủ yếu ở nhóm thanh niên trẻ tuổi.
Số liệu này chưa phản ánh đúng mức độ nghiêm trọng của vấn đề, bởi nó mới tính đến những người tham gia nền kinh tế chính thức, chưa xét đến số đông lao động tự do, hầu hết trong lĩnh vực nông nghiệp.
T́nh h́nh kinh tế trong nước khó khăn đến mức khoảng 3,5 triệu thanh niên Nepal đă ra nước ngoài t́m việc, chủ yếu là đến các quốc gia dầu mỏ giàu có ở Vùng Vịnh, Malaysia hoặc Hàn Quốc, kiếm tiền rồi gửi về cho gia đ́nh. Số liệu từ chính phủ Nepal cho thấy hơn 741.000 người rời đất nước trong năm 2024.
Năm 2024, Nepal nhận 11 tỷ USD kiều hối, tương đương hơn 26% GDP. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới về kinh tế Nepal nửa đầu năm 2025 đánh giá nước này dựa vào kiều hối để phát triển kinh tế, nhưng lại không chuyển hóa thành việc làm chất lượng trong nước, khiến ṿng luẩn quẩn tiếp tục lặp lại.
"Một con số đáng báo động là 82% lực lượng lao động của Nepal làm việc tự do, cao hơn nhiều so với mức trung b́nh toàn cầu và khu vực", theo báo cáo.
Nhiều thanh niên Nepal thậm chí c̣n đăng kư phục vụ trong quân đội Nga để tham chiến ở Ukraine. Bộ Ngoại giao Nepal hồi năm 2023 đă yêu cầu Nga ngừng tuyển mộ công dân của họ và hồi hương thi thể các binh sĩ tử trận ở Ukraine.
"Ai cũng ra nước ngoài t́m việc. Người dân ở lại phải đối mặt với đói nghèo. Đường sá th́ tệ hại", Darshana Padal, 22 tuổi, nói với ABC.
Nếu phải chỉ ra một nguyên nhân cho những vấn đề kinh tế này, nhiều người Nepal, đặc biệt là thế hệ Z, cho rằng đó là t́nh trạng tham nhũng. Tổ chức phi lợi nhuận Minh bạch Quốc tế, chuyên đánh giá trách nhiệm chính phủ, xếp Nepal vào nhóm những quốc gia tham nhũng nhất châu Á.
"Nepal không phát triển v́ các chính trị gia chỉ giữ tiền trong túi của họ. Điều này đang ảnh hưởng đến tương lai của chúng tôi", Padal tiếp tục.
Những thanh niên ở lại Nepal chật vật t́m việc, trong khi con cái của các chính trị gia, gọi là "nepo kids", lại khoe lối sống xa hoa, đồ hiệu trên mạng xă hội. Nhiều "nepo kids" không phải đi làm nhưng vẫn sở hữu xe sang, đi nghỉ dưỡng ở Maldives. Hai thái cực trái ngược này càng làm dấy lên sự phẫn nộ về chênh lệch giàu nghèo ở Nepal.
"Con cái quan chức trở về mang theo túi Gucci, c̣n con cái dân thường về nước bằng quan tài", một thanh niên bày tỏ khi tham gia biểu t́nh, đề cập đến những người Nepal tử trận ở Ukraine.
Một phân tích gần đây cho thấy những thể chế đáng lẽ phải nâng cao vị thế của giới trẻ Nepal lại trở thành nơi tranh giành lợi ích chính trị. Các hội sinh viên, ban đầu được thành lập để đấu tranh dân chủ, giờ đây lại trở thành đại diện cho các đảng phái chính trị. Đời sống sinh viên bị tê liệt bởi các cuộc đ́nh công, băi khóa.
Hệ quả là Nepal đă tạo ra một thế hệ trẻ không chỉ bị cướp mất cơ hội mà c̣n mất cả niềm tin vào hệ thống. "Tất cả những vấn đề này khiến giới trẻ Nepal bất măn. Họ không c̣n lựa chọn nào khác ngoài xuống đường", Pradhan nói.
Người biểu t́nh viết chữ "chúng ta đă thắng" lên tường ṭa nhà quốc hội Nepal ở thủ đô Kathmandu ngày 9/9. Ảnh: Reuters
Việc Thủ tướng Oli tuyên bố từ chức không xoa dịu được t́nh h́nh, khi nhiều người biểu t́nh kêu gọi chính phủ giải tán, kịch bản nếu xảy ra sẽ đẩy Nepal ch́m sâu hơn nữa vào bất ổn.
Người biểu t́nh ngày 9/9 sơn ḍng chữ "chúng ta đă thắng" lên tường ṭa nhà quốc hội Nepal, nhưng c̣n quá sớm để đánh giá cái gọi là chiến thắng này có ư nghĩa thế nào với toàn bộ người dân.
Một khoảng trống trên đỉnh quyền lực đă xuất hiện. Lănh đạo các cơ quan an ninh lớn của Nepal đă ra tuyên bố chung kêu gọi các đảng chính trị t́m giải pháp ḥa b́nh.
"Cần nhanh chóng thiết lập một cơ chế chuyển tiếp, trong đó phải có những người c̣n giữ được uy tín với người dân Nepal, đặc biệt là giới trẻ của đất nước này", ông Ashish Pradhan, cố vấn cấp cao của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, nhận định.