Vụ nổ kinh hoàng xảy ra rạng sáng 16/7/2001 tại thôn Mã Phường, huyện Hoành Sơn, tỉnh Thiểm Tây, đã khiến cả Trung Quốc rúng động. Chỉ trong vài chục giây, hơn nửa ngôi làng bị san phẳng, 83 người chết, gần trăm người bị thương. Kẻ gây ra thảm kịch là Mã Hoành Thanh, một người đàn ông mù chữ, làm ăn thua lỗ, mang lòng thù hận với chính những người cùng làng.
Vụ nổ giữa đêm khuya
Khoảng 3h sáng ngày 16/7/2001, dân làng Mã Phường bị đánh thức bởi tiếng nổ long trời lở đất. Nhiều người mô tả họ cảm giác như bị “hất văng khỏi giường”.
Tâm điểm vụ nổ là nhà của Mã Thế Quý. Căn nhà lập tức biến thành một hố sâu khổng lồ dài 36 mét, rộng 27 mét, sâu tới 7 mét. Nước ngầm tràn ra ào ạt, cuốn theo gạch đá, mái ngói. Hàng chục ngôi nhà quanh đó bị san phẳng. Cửa kính trong bán kính 5 km vỡ vụn, cây cối, hoa màu trong vòng 1 km bị sóng xung kích phá hủy. Gia súc, gia cầm chết la liệt.
Quân đội làm nhiệm vụ cứu hộ cứu nạn tại Mã Phường sau vụ nổ. Ảnh: Baike
83 người chết, 98 người bị thương, 311 ngôi nhà hư hại nặng. Nhiều gia đình bị “xóa sổ” hoàn toàn, không còn một ai sống sót. Nạn nhân chủ yếu là thanh niên và trẻ em, bởi họ sống dưới chân đồi, gần nơi phát nổ, trong khi người già thường trú trong các hang đá xa hơn.
Một nửa ngôi làng coi như bị xóa sổ. Tổng thiệt hại kinh tế ước tính hơn 5,6 triệu nhân dân tệ (tương đương khoảng 17 tỷ đồng).
Câu chuyện của những gia đình mất người thân khiến cả nước bàng hoàng. Mã Đôn Đôn – một dân làng – mất cùng lúc 8 người thân: cha mẹ, vợ, hai con nhỏ, em trai, em dâu và cháu trai. Đêm xảy ra thảm kịch, anh may mắn thoát chết vì ở ngoài đồng tưới nước.
Dư Tự Sinh, 34 tuổi, cùng vợ bị thương nặng, nhưng đau đớn hơn là vĩnh viễn mất đi ba con gái và một con trai.
Trong nhiều ngày sau đó, cảnh tượng tang thương bao trùm thôn nhỏ: những ngôi nhà đổ nát, tiếng khóc xé lòng của người ở lại, hàng chục đám tang diễn ra cùng lúc.
Manh mối từ kho thuốc nổ tự chế
Ngay sau vụ nổ, Bộ Công an Trung Quốc cử hơn 20 chuyên gia phối hợp với công an địa phương điều tra. Ban đầu, nghi vấn được đặt vào việc tàng trữ thuốc nổ trái phép – vốn là “nghề” ngầm tồn tại nhiều năm ở Mã Phường.
Thực tế, dân làng nơi đây thường tự chế thuốc nổ amoni nitrat để bán cho các mỏ đá, mỏ than nhỏ. Lợi nhuận cao, công thức đơn giản khiến việc này lan rộng. Chính quyền nhiều lần cấm đoán nhưng không triệt để, nhiều hộ vẫn lén lút sản xuất và cất giữ ngay trong nhà ở.
Cảnh tượng tan hoang vụ nổ. Ảnh: Sohu
Điều tra cho thấy, hơn 30 tấn thuốc nổ được cất giấu tại nhà của Mã Thế Quý là do anh trai ông này – Mã Thế Bình – sản xuất và mang về. Bình sau đó ra đầu thú, thừa nhận hành vi chế tạo và tàng trữ thuốc nổ trái phép. Tuy nhiên, các chuyên gia khẳng định số thuốc nổ không thể tự phát nổ, mà phải có tác động từ bên ngoài.
Trong quá trình điều tra, công an nhắm tới một cái tên: Mã Hoành Thanh, 51 tuổi. Thanh mù chữ, từng mở mỏ đá, trại gà nhưng liên tục thất bại, nợ nần chồng chất. Ông ta tin rằng mình bị các đối thủ hãm hại, đặc biệt là Lưu Thế Vĩ và Mã Thế Bình – những người sản xuất thuốc nổ trái phép trong làng.
Thường xuyên bị chủ nợ thúc ép, Thanh rơi vào trạng thái tinh thần bất ổn, nhiều lần buông lời dọa sẽ cho nổ tung kẻ thù. Những chi tiết này được ghi lại trong nhật ký của con gái Thanh, trở thành bằng chứng quan trọng.
Sau nhiều lần thẩm vấn, Thanh cúi đầu thú nhận. Ông ta khai đêm 16/7 đã mang kíp nổ và dây cháy chậm tới nhà Mã Thế Quý với ý định trộm thuốc nổ để “hạ gục” đối thủ. Không lấy được, Thanh liền nghĩ quẩn, cắm kíp nổ vào bao thuốc nổ, châm lửa rồi bỏ chạy.
Chỉ ít phút sau, 30 tấn thuốc nổ phát nổ, cuốn đi sinh mạng của 83 người vô tội.
Bản án nghiêm khắc
Ngày 16/8/2001, Viện Kiểm sát thành phố Du Lâm chính thức khởi tố Mã Hoành Thanh. Ông ta bị cáo buộc “gây nổ làm chết nhiều người và gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng”, coi thường pháp luật và tính mạng cộng đồng.
Mã Hoành Thanh bị xử bắn vào sáng 23/9/2001. Ảnh: Sohu
Ngày 23/9/2001, chưa đầy hai tháng sau thảm kịch, Mã Hoành Thanh bị xử bắn. Cùng lúc, Mã Thế Bình và một đồng phạm khác cũng bị tuyên án tử hình vì sản xuất và buôn bán thuốc nổ trái phép.
Vụ nổ Mã Phường không chỉ là thảm kịch của một ngôi làng, mà còn phơi bày nhiều lỗ hổng quản lý. Điều tra sau đó cho thấy, từ tháng 4/2001, xưởng thuốc nổ trái phép của Mã Thế Bình từng bị niêm phong, nhưng việc kiểm tra thiếu chặt chẽ, cho phép ông ta lén lút chuyển hàng chục tấn thuốc nổ về nhà em trai.
Sau vụ việc, hàng loạt cán bộ địa phương bị xử lý kỷ luật. Giám đốc công an huyện Hoành Sơn bị miễn nhiệm, nhiều cán bộ công an thị trấn bị tạm giữ để điều tra trách nhiệm.
Ngày 30/7/2001, chính quyền tỉnh Thiểm Tây ra thông báo thừa nhận có tình trạng quan liêu, buông lỏng quản lý, nhiều ban ngành phớt lờ chỉ đạo về an toàn sản xuất. Vụ nổ là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc, buộc các cấp phải chấn chỉnh, siết chặt công tác quản lý chất nổ và an toàn lao động.
VietBF@ sưu tập