[trungthuc]

Tỷ phú Elon Musk cùng với Ban Hiệu quả Chính phủ (DOGE) dường như đang loay hoay tìm hướng để thực hiện việc cho tinh giản bộ máy chính phủ liên bang, khi liên tục cho đặt lại mục tiêu tiết kiệm so với những lời tuyên bố khoác lác lúc ban đầu.

Tỷ phú Elon Musk tuyên bố DOGE chỉ đặt ra mục tiêu tiết kiệm là 150 tỷ USD cho tài khóa năm 2026, thấp hơn nhiều so với các cam kết trước đó. (Ảnh: New York Times).

Theo cách thức mà tỷ phú Elon Musk từng mô tả, việc cắt giảm chi tiêu của chính phủ Mỹ dễ như trở bàn tay. "Nếu kết hợp năng lực và sự tận tâm, bạn sẽ giảm được một nửa mức thâm hụt ngân sách", người đàn ông giàu nhất thế giới đã tuyên bố tại Phòng Bầu dục hồi tháng 2/2025.

Tuy nhiên, sau gần 3 tháng qua, ông Musk nhận ra mình không nắm trong tay "viên đạn bạc" hay giải pháp dễ dàng và nhanh chóng nào cho tham vọng này, ngay cả trong một "môi trường đầy rẫy những mục tiêu cần giải quyết" như ông từng mô tả.

Dù đã gây ra chấn động bằng các đợt sa thải với quy mô lớn và đề xuất cho đóng cửa hoặc làm tê liệt hàng loạt cơ quan chính phủ, Ban Hiệu quả Chính phủ (DOGE) do ông Musk phụ trách, dạng sáng kiến nhằm làm cải tổ chính phủ, nhưng trên thực tế không phải là một bộ phận chính thức nào, vẫn chưa chạm được bất cứ con số nào đã đề ra trước đó.

Từ 1000 tỷ USD xuống chỉ còn 150 tỷ USD?

Vào năm 2024, trong thời gian mà Tổng thống Donald Trump cho chạy chiến dịch ra tái tranh cử, ông Musk từng hứa hẹn sẽ cho cắt giảm con số 2,000 tỷ USD trong khoảng 7,000 tỷ USD ngân sách của liên bang. Sau đó, ông lại cho hạ xuống 1,000 tỷ USD cho năm tài khóa tới, trước ngày 30/9/2026. Có thời điểm ông lớn tiếng tuyên bố, DOGE sẽ giúp tiết kiệm 4 tỷ USD/ngày cho đến kỳ hạn chót.

Nhưng mời vào tuần trước, vị tỷ phú đã nhanh chóng cho điều chỉnh lại mục tiêu xuống còn 150 tỷ USD, con số hiện tại mà DOGE đang cho công bố ra trên trang website, giảm bớt đến 85% so với con số mong muốn lúc ban đầu.

"Nhờ sự lãnh đạo tuyệt vời của tổng thống và sự phối hợp hiệu quả từ Nội các cùng đội ngũ DOGE tài năng, tôi rất vui khi thông báo chúng tôi kỳ vọng sẽ tiết kiệm được 150 tỷ USD trong năm tài khóa 2026 nhờ cắt giảm lãng phí và gian lận", ông Musk khẳng định, nhấn mạnh khoản cắt giảm này sẽ giúp giảm gánh nặng ngân sách và góp phần "nâng cao chất lượng phục vụ người dân Mỹ".

Theo New York Times, ông Musk "đã rời bỏ khung thành".

Tuy nhiên, tờ báo có đưa ra nhận định, ngay cả với con số 150 tỷ USD cũng là mức tiết kiệm vượt quá khả năng thực tế của DOGE. Khi phân tích các văn bản công bố của DOGE, họ đã phát hiện thấy có sự sai sót hàng tỷ USD và những tuyên bố cắt giảm các khoản chi tiêu thậm chí chưa từng được lên kế hoạch cho năm tài khóa 2026, ví dụ như DOGE cho hủy bỏ một "hợp đồng trị giá 318 triệu USD chưa từng có tồn tại".

Trên trang web, DOGE liệt kê các hợp đồng đã bị cho chấm dứt và số tiền mà họ tiết kiệm được từ việc hủy bỏ từng hợp đồng. Tuy nhiên, mục lớn thứ 4 trong danh sách đó lại có điểm bất thường, theo New York Times. Đó là một "yêu cầu chào giá" do Văn phòng Quản lý Nhân sự (OPM) cho phát hành. Văn phòng này muốn thuê đơn vị bên ngoài hỗ trợ các công việc có liên quan đến nguồn nhân sự, và yêu cầu các công ty thầu nộp hồ sơ đề xuất ra phương cách cho thực hiện. Nhưng chưa có đơn vị nào được ký kết hợp đồng, cũng chưa có sự thống nhất mào về mức giá thỏa thuận.

Dù mọi thứ vẫn còn rất mơ hồ, DOGE tự ghi nhận một khoản tiết kiệm rất lớn và rất cụ thể, chính xác tới từng xu từ mục này: 318,310.328.30 USD.

New York Times đã yêu cầu OPM, DOGE và Tòa Bạch Ốc cung cấp bản sao yêu cầu chào giá đó để xác minh tuyên bố nói trên, song tất cả nơi này đều từ chối. Tờ báo cũng tìm trong các cơ sở số liệu thống kê của chính phủ nhưng khôngtìm thấy ra tài liệu này.

"Họ chỉ đang quay cuồng, trong nhiều trường hợp, viện dẫn các khoản tiết kiệm được cho phóng đại hoặc là giả mạo. Điều đáng thất vọng là chúng ta lại đồng thuận với mục tiêu của họ, và giờ đây phải chúng kiến họ cứ loay hoay", Romina Boccia, Giám đốc về chính sách ngân sách và quyền lợi tại Viện Cato, đưa ra nhận định.

Đi sai hướng?
DOGE, trong quá trình tìm kiếm các mục tiêu cần phải cắt giảm, chỉ tập trung vào một phần trong ngân sách chính phủ liên bang: Chi tiêu tùy ý ngoài Bộ Quốc Phòng. Phần ngân sách này, không bao gồm các chương trình như An sinh Xã hội hay Medicare, chỉ có tổng cộng là 950 tỷ USD. Điều này đồng nghĩa là ngay cả khi DOGE cho cắt toàn bộ số tiền này, ông Musk vẫn không thể đạt mục tiêu 1,000 tỷ USD được.

Ông Musk đang trải qua một bài học mà mọi nỗ lực làm tinh giản chính phủ trước đây đều đã vấp phải: Cắt giảm nhân sự với quy mô lớn và loại bỏ chi tiêu của chính phủ là điều hết sức khó khăn.

James Capretta, chuyên gia nghiên cứucao cấp và là Chủ tịch Milton Friedman tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, có nhận định DOGE đã "khởi đầu sai hướng". Dưới cái mác "thúc đẩy chính phủ hoạt động hiệu quả", họ cho cắt giảm các chương trình và nhân sự không còn được ủng hộ về mặt chính trị, thay vì bắt tay vào phần khó nhằn là thuyết phục Quốc hội đồng thuận với các sự cắt giảm trong dài hạn.

"Họ bắt đầu bằng mô hình kiểu đội cảnh sát SWAT: xông vào các cơ quan, hành động nhanh và mạnh, loại bỏ ngay một số nhân sự qua email", ông Capretta nói.

Song, theo quan điểm của ông Capretta, chỉ cho cắt giảm nhân sự và dẹp bỏ lãng phí không đồng nghĩa là DOGE đã thực sự thu hẹp quy mô và phạm vi hoạt động của chính phủ liên bang. Nếu muốn có kết quả bền vững, vị chuyên gia này nhận định cần phải theo đuổi một quá trình đấu tranh chính trị khó nhằn và gian nan, cũng như sẵn sàng đối mặt với những chương trình phúc lợi xã hội lớn như Medicare hay Medicaid.