Pha lê xanh - Vivianite là một khoáng chất phốt phát hiếm, được phát hiện mọc trên các vật liệu hữu cơ như vỏ hóa thạch, chất thải động vật và thậm chí trên hài cốt.
Loại pha lê xanh này được h́nh thành nhờ vào sự tương tác giữa sắt, nước và phốt phát.
Cơ thể chúng ta chứa nhiều phốt phát, đặc biệt là trong răng và xương, chúng được thải ra môi trường xung quanh khi cơ thể chúng ta bắt đầu phân hủy.
Trong những điều kiện hiếm hoi, nơi khu vực xung quanh có chứa nước và sắt, phốt phát trong cơ thể sẽ phản ứng và tạo thành khoáng chất vivianite.
Nếu bạn đă từng tới gần và quan sát thật kỹ Người băng Ötzi (xác ướp tự nhiên 5.000 năm tuổi bị đóng băng ở vùng Anpơ, nổi tiếng với các h́nh xăm và lời nguyền xác ướp), bạn sẽ nhận thấy có những đốm xanh nhỏ li ti trên da của xác ướp này.
Lúc đầu, chúng xuất hiện như những tinh thể màu xanh kỳ quặc ở trên da của Ötzi khi ông chết do băng giá hoặc do một số vết thương trên cơ thể, nhưng nó thật ra là vivianite.
Vivianite cũng được t́m thấy trên các hài cốt của binh sĩ Mỹ thiệt mạng trong một vụ tai nạn máy bay ở Việt Nam.
Các nhà nghiên cứu đă có thể giải thích được sự xuất hiện của khoáng vật là do các binh sĩ đă gần như được chôn cất ở vùng đất ẩm cùng với những mảnh vỡ máy bay của họ, điều đó cho phép vivianite được h́nh thành.
Đây chỉ là một vài ví dụ trong rất nhiều trường hợp khác mà các nhà khảo cổ đă chứng kiến sự xâm lấn của khoáng chất trên các hài cốt được khai quật. Vậy cái ǵ đang xảy ra ở đây?
Có thể nói, tất cả là do phản ứng hóa học của phốt phát (PO43-) với sắt và nước. Trong khi cơ thể chúng ta được tạo thành từ nhiều phân tử khác nhau, điều quan trọng nhất cho việc h́nh thành vivianite là phốt phát, may mắn thay đó là chất được t́m thấy trên khắp cơ thể người.
V́ vậy, khi một người chết đi và bắt đầu quá tŕnh phân hủy, tất cả số phốt phát này ṛ rỉ ra môi trường xung quanh xác chết.
Nếu môi trường này ẩm ướt và chứa đầy sắt, giống như quan tài của White hay ngôi mộ băng của Ötzi, phốt phát sẽ tác dụng với các phân tử khác để tạo thành khoáng chất vivianite.
Khi mới h́nh thành, các tinh thể này không màu nhưng khi chúng tác dụng với oxi trong không khí, chúng nhanh chóng có màu xanh. Điều đó tạo nên một cảnh tượng kỳ lạ đối với bất kỳ ai t́m thấy các hài cốt sau đó.