Liban đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính phủ vô thời hạn, điều này khiến con đường thoát khỏi khủng hoảng tài chính của nước này càng phức tạp thêm, làm tăng thêm rủi ro bất ổn trong khi khó khăn ngày càng gia tăng và các thể chế nhà nước đang đứng trước bờ vực sụp đổ.
Liban không có nguyên thủ quốc gia hay nội các kể từ khi nhiệm kỳ của Tổng thống Michel Aoun kết thúc vào ngày 31 tháng 10 - một khoảng trống chưa từng có, ngay cả theo tiêu chuẩn của một quốc gia ít ổn định kể từ khi độc lập.
Với việc các chính trị gia không thể thỏa hiệp trong cuộc tranh giành quyền lực nhà nước, một số nguồn tin chính trị và các nhà phân tích cho rằng một thỏa hiệp đối với nhiệm kỳ tổng thống có thể đ̣i hỏi loại h́nh ḥa giải từ nước ngoài, vốn từng cứu Liban khỏi những bế tắc trước đó.
Nhưng hiện tại vẫn chưa có dấu hiệu cho thấy sẽ có một cuộc ḥa giải, có thể thời điểm chưa thích hợp. Căng thẳng đang ở mức cao trong khu vực giữa các cường quốc ḥa giải tốt nhất - một bên là Iran, bên kia là Hoa Kỳ, Pháp và Ả Rập Xê-út.
Khoảng trống này đánh dấu một giai đoạn mới trong cuộc khủng hoảng đă xảy ra ở Liban kể từ khi hệ thống tài chính của nước này sụp đổ vào năm 2019. Điều này khiến dân số nghèo đói, các ngân hàng tê liệt và thúc đẩy làn sóng di cư lớn nhất kể từ cuộc nội chiến ở Liban 1975-1990.
Các căng thẳng trong Nhà nước luôn xuất hiện dưới những h́nh thức mới, với việc chính phủ ngày càng phụ thuộc vào các nguồn cung cấp từ nước ngoài để thực hiện các dịch vụ cơ bản. Giá trị tiền lương trả cho công chức và binh sĩ đă giảm cùng với đồng nội tệ, giảm 95% kể từ năm 2019.
Quân đội - trụ cột của ḥa b́nh dân sự - sẽ bắt đầu nhận được sự hỗ trợ tiền lương từ Hoa Kỳ thông qua Liên hợp quốc.
Pháp đă huy động vắc-xin để chống lại đợt bùng phát dịch tả, dấu hiệu cho thấy “sự suy giảm nghiêm trọng trong việc cung cấp nước và dịch vụ y tế công cộng”.
Các vụ cướp ngân hàng thường xuyên xảy ra, v́ vậy quân đội đă công bố một đoạn video huấn luyện cho thấy các binh sĩ vây quanh một ngân hàng và bắt giữ một nghi phạm.
Tờ báo Annahar cho biết: “T́nh h́nh xă hội là ng̣i nổ có thể gây nguy hiểm cho Liban - nếu t́nh trạng thiếu hụt tiếp tục và các cuộc khủng hoảng - tài chính và kinh tế - trở nên tồi tệ hơn”.
Bờ vực sụp đổ
Washington đă t́m cách tăng cường viện trợ cho lực lượng an ninh Liban.
Nhưng trong một cảnh báo, vào 4/11, một quan chức Hoa Kỳ cho biết có thể xem xét các kịch bản mà ở đó “chỉ đơn giản là một sự sụp đổ”.
Trợ lư Ngoại trưởng Hoa Kỳ về Các vấn đề Cận Đông, Barbara Leaf, phát biểu tại Trung tâm Wilson, cho biết đây là “sự kết thúc đen tối nhất” và có “nhiều kịch bản khác ở giữa”.
“Không điều ǵ mà chúng tôi hoặc bất kỳ đối tác nước ngoài nào khác có thể làm thay được những ǵ mà các nhà lănh đạo chính trị của Liban vẫn chưa làm được cho đến nay - thành lập chính phủ và thực hiện nhiệm vụ cấp bách là đưa Liban ra khỏi vực thẳm”.
Các chính phủ phương Tây đă thúc giục Beirut thực hiện các cải cách bị tŕ hoăn từ lâu, cần thiết để Liban thoát khỏi cuộc khủng hoảng bằng cách kư kết một thỏa thuận với Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
Nhưng IMF chỉ trích tiến độ này là “rất chậm”. Những nỗ lực để ban hành các cải cách vấp phải sự cản trở từ các chính trị gia bảo vệ lợi ích cá nhân.
Các nhà phân tích nhận thấy không có biến động nào đối với việc đồng ư thành lập một chính quyền mới.
Sự bế tắc bắt nguồn từ sự cạnh tranh giữa những người theo đạo Cơ đốc Maronite, muốn bảo lưu chức vụ tổng thống.
Mặt khác, nó phản ánh cuộc tranh giành quyền lực giữa phong trào Shiite Hezbollah do Iran hậu thuẫn - đă đưa ông Aoun lên chức tổng thống Liban vào năm 2016 - và các đối thủ khác, đặc biệt là các phe phái liên kết với Ả Rập Xê-út.
Đă có những dấu hiệu cho thấy sự quan tâm trở lại của Riyadh với Liban. Riyadh đă gần như phủi tay với Liban sau khi chi hàng tỷ USD để nâng cao ảnh hưởng của ḿnh, nhưng không nhận được ǵ mà lại làm cho vai tṛ của Hezbollah ngày càng gia tăng.
Đại sứ Ả Rập Xê-út Waleed Bukhari đă tổ chức một hội nghị vào 05/11/2022 để đánh dấu kỷ niệm một thỏa thuận ḥa b́nh được đàm phán tại Ả Rập Xê-út cách đây 33 năm, chấm dứt cuộc nội chiến ở Liban.
Cần sự thúc đẩy từ nước ngoài
Andrew Tabler của Viện Washington cho biết: “Vở kịch của Ả Rập Xê-út là chống lại Iran và chống lại một nhà nước Liban đang thất bại”.
Một chính trị gia cấp cao đồng minh với Hezbollah cho biết, Riyadh dường như quyết tâm khôi phục sự ảnh hưởng của ḿnh trong bối cảnh nền chính trị của người Sunni đang bị rạn nứt kể từ khi ông Saad al-Hariri từ bỏ chính trường.
Chính trị gia này cho biết, điều này có thể giúp Riyadh tạo ảnh hưởng đến vận mệnh của nhiệm kỳ tổng thống, được quyết định bởi một cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội, nơi Ả Rập Xê-út đă có một số bạn bè cùng chí hướng, bao gồm cả đảng Lực lượng Cơ đốc giáo Liban.
Chính phủ Ả Rập Xê-út đă không trả lời yêu cầu b́nh luận.
Hezbollah có các đồng minh Cơ đốc nổi tiếng với tham vọng tranh cử tổng thống, đặc biệt là Suleiman Frangieh - bạn của Tổng thống Syria Bashar al-Assad - và Gebran Bassil, con rể của Tổng thống Aoun. Hezbollah vẫn chưa tuyên bố ai là lựa chọn ưu tiên, để ngỏ khả năng thỏa hiệp với ai đó được nhiều người chấp nhận hơn.
Năm 2008, ḥa giải ở nước ngoài dẫn đến việc bầu cựu tư lệnh quân đội, Michel Suleiman, làm tổng thống, xoa dịu cuộc khủng hoảng đă gây ra xung đột giữa Hezbollah và các đối thủ của ḿnh.
Một nguồn tin quen thuộc của Hezbollah dự đoán một khoảng trống vô định: “Chúng tôi rất cần sự thúc đẩy của nước ngoài”.
Chính trị gia người Wael Abu Faour cho rằng sức ép từ nước ngoài có thể đóng “vai tṛ hỗ trợ... nhưng sáng kiến và giải pháp phải đến từ các lực lượng chính trị bên trong”.