Mali đang ch́m trong khủng hoảng từ kinh tế sa sút tới nạn tham nhũng tràn lan, khiến một nhóm binh lính bắt Tổng thống và Thủ tướng.
Tổng thống Mali Ibrahim Boubacar Keita cùng Thủ tướng Boubou Cisse và các quan chức chính phủ hàng đầu ngày 18/8 bị nhóm binh lính nổi dậy bắt trong một "nỗ lực đảo chính".
Sự việc diễn ra vài giờ sau khi các binh sĩ chống đối tại căn cứ quân sự Kati ở ngoại ô Bamako vây bắt một số quan chức dân sự cấp cao và sĩ quan quân đội. H́nh ảnh trên mạng xă hội cho thấy Tổng thống Keita cùng Thủ tướng Cisse xuất hiện trong đoàn xe quân sự với các binh sĩ có vũ trang xung quanh.
Tổng thống Keita, 75 tuổi, sáng nay đă tuyên bố từ chức trên truyền h́nh nhà nước.
Các binh sĩ diễu hành trên đường phố thủ đô Bamako, Mali, sau khi tiến hành cuộc đảo chính bắt Tổng thống Ibrahim Boubacar Keita ngày 18/8. Ảnh: CNN.
Hiện chưa rơ ai là người cầm đầu nhóm đảo chính, ai sẽ lănh đạo Mali thay ông Keita, hay động cơ của những thành phần nổi dậy là ǵ. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định, cuộc đảo chính là hệ quả của nhiều bức xúc dồn nén cũng những bất ổn chồng chất lâu nay ở Mali.
Suốt nhiều tháng qua, Mali đă sa lầy vào một cuộc khủng hoảng chính trị không ngừng leo thang, với hàng loạt cuộc biểu t́nh phản đối chính phủ. Các lănh đạo địa phương đă nỗ lực ḥa giải với người biểu t́nh song bất thành.
Căng thẳng chính trị đă cháy âm ỉ tại Mali sau khi Tổng thống Keita tái đắc cử hồi năm 2018 trong một cuộc bầu cử mà phe đối lập cho rằng "có quá nhiều bất thường". Bất đồng tiếp tục dâng cao hồi đầu năm v́ kết quả gây tranh căi của cuộc bầu cử quốc hội, khiến hàng chục ngh́n người đổ xuống đường biểu t́nh, yêu cầu Keita từ chức. Người biểu t́nh cáo buộc ông không đủ khả năng vực dậy nền kinh tế tồi tệ của đất nước và không thể ngăn chặn một chiến dịch vũ trang đă kéo dài nhiều năm do các nhóm nổi dậy tiến hành làm hàng ngh́n người chết, khiến không ít khu vực của Mali rơi vào cảnh vô chính phủ, không được kiểm soát.
Ngày 26/3, lănh đạo phe đối lập Soumaila Cisse bị một nhóm tay súng không rơ danh tính bắt cùng với 6 thành viên khác trong nhóm trợ lư của ông trong lúc ông đang vận động tranh cử chỉ vài ngày trước khi cuộc bầu cử quốc hội vốn đă bị tŕ hoăn từ lâu diễn ra.
Vài giờ trước khi mở cửa ḥm phiếu vào ngày 29/3, Mali ghi nhận ca tử vong đầu tiên v́ Covid-19, làm dấy lên lo ngại dịch bệnh sẽ bùng phát vượt khỏi tầm kiểm soát.
Ṿng đầu tiên của cuộc bầu cử quốc hội vẫn được tổ chức bất chấp mối đe dọa từ Covid-19 và lo ngại an ninh về những cuộc tấn công tiềm tàng từ các nhóm vũ trang.
Ṿng bầu cử thứ hai vào ngày 19/4 bị gián đoạn bởi một số sự cố khiến cử tri không thể bỏ phiếu.
Đến ngày 30/4, Ṭa án Hiến pháp Mali đảo ngược kết quả tạm thời của cuộc bầu cử, trao cho đảng của Tổng thống Keita thêm 10 ghế trong quốc hội, biến họ thành phe đa số. Quyết định từ ṭa án làm bùng phát biểu t́nh tại một số thành phố.
Ngày 30/5, các đảng đối lập chính cùng các nhóm xă hội dân sự thành lập một liên minh đối lập mang tên "Phong trào Ngày 6/5 - Tập hợp của những Lực lượng Yêu nước".
Liên minh đối lập kêu gọi biểu t́nh, yêu cầu Tổng thống Keita lập tức từ chức. Được dẫn dắt bởi lănh đạo Hồi giáo nhiều ảnh hưởng Mahmoud Dicko, hàng ngh́n người đă đổ xuống đường phố thủ đô Bamako vào ngày 5/6, lên án cái mà họ gọi là cách xử lư sai lầm của Tổng thống trong hàng loạt cuộc khủng hoảng của quốc gia.
Ngày 11/6, Keita tái bổ nhiệm Boubou Cisse làm thủ tướng, giao cho ông nhiệm vụ thành lập chính phủ mới. Tuy nhiên, hàng ngh́n người lại tiếp tục biểu t́nh vào ngày 19/6, dưới sự bảo trợ của Phong trào Ngày 5/6, nhắc lại yêu cầu Tổng thống Keita phải từ chức.
Ngày 10/7, biểu t́nh biến thành bạo lực. Ít nhất 14 người thiệt mạng trong ba ngày đụng độ giữa lực lượng an ninh và người biểu t́nh. Đây được đánh giá là cuộc xung đột chính trị tồi tệ nhất Mali suốt nhiều năm.
Ngày 18/7, liên minh đối lập khước từ một bản kế hoạch do các nhà trung gian ḥa giải quốc tế đề xuất nhằm xoa dịu căng thẳng tại Mali.
Sau các cuộc gặp với phái đoàn từ khối Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) do cựu tổng thống Nigeria Goodluck Jonathan dẫn đầu, Phong trào Ngày 5/6 tuyên bố Tổng thống Keita ra đi chính là "lằn ranh đỏ" họ đặt ra.
Ngày 27/7, ECOWAS kêu gọi nhanh chóng thành lập một chính phủ đoàn kết ở Mali, cảnh báo trừng phạt những ai cản trở quá tŕnh này. Phe đối lập khước từ kế hoạch, khẳng định Tổng thống phải từ chức.
Ngày 10/8, Keita bổ nhiệm 9 thẩm phán mới tại Ṭa án Hiến pháp, một phần trong đề xuất của ECOWAS nhằm giải quyết tranh chấp.
Nhưng theo phóng viên Nicolas Haque từ Al Jazeera các thẩm phán mới do một đồng minh của Tổng thống Keita đề cử. Vậy nên, động thái này đă "đổ thêm dầu vào ngọn lửa giận dữ của người biểu t́nh". Họ cáo buộc Keita đang lạm dụng quyền lực để kéo các đồng minh lại gần ḿnh hơn, Haque cho hay.
Sau quăng thời gian ngắn lắng xuống, các cuộc biểu t́nh phản đối chính phủ được nối lại vào ngày 11/8.
Ngày 12/8, lực lượng an ninh Mali bắn hơi cay và dùng ṿi rồng để giải tán hàng trăm người biểu t́nh cắm chốt tại một quảng trường ở thủ đô. Phe đối lập ngày 17/8 tuyên bố sẽ tổ chức biểu t́nh mỗi ngày và đỉnh điểm là một cuộc biểu t́nh quy mô lớn ở Bamako vào cuối tuần.
Một ngày sau, Tổng thống Keita, Thủ tướng Cisse cùng các quan chức cấp cao chính phủ bị các binh lính nổi dậy bắt.
Sự giận dữ của người dân trào dâng trước các cáo buộc về việc giới tinh hoa trong chính quyền củng cố quyền lực và không ngừng tham nhũng, vơ vét của cải. Những h́nh ảnh xuất hiện gần đây cho thấy con trai của Tổng thống Keita tiệc tùng trên du thuyền sang trọng, giữa lúc nền kinh tế đất nước đang trầy trật, càng khiến dân chúng bất b́nh.
Kinh tế Mali vốn phụ thuộc phần lớn vào vàng và bông nên không thể tránh khỏi bị ảnh hưởng nặng nề bởi t́nh h́nh an ninh bất ổn cũng như đại dịch Covid-19.
Người dân Mali c̣n phải đối mặt với t́nh trạng thiếu thốn kinh niên về đường sá, cơ sở hạ tầng điện cũng như khả năng tiếp cận với y tế, thực phẩm và nước uống. Theo Ngân hàng Thế giới, hơn 40% dân số Mali, tương đương khoảng 8 triệu người, đang phải sống trong cảnh nghèo đói cùng cực.
Mali đă phải chật vật để lập lại ổn định kể từ năm 2012, khi phiến quân Tuareg cùng các nhóm vũ trang liên kết lỏng lẻo chiếm đóng 2/3 khu vực phía bắc của đất nước, khiến Pháp phải can thiệp.
Trong lúc chính phủ và các tổ chức quốc tế t́m cách khôi phục ḥa b́nh ở khu vực phía bắc th́ tại miền trung Mali, nơi phần lớn vắng bóng sự quản lư của chính quyền, lại tiếp tục rơi vào bất ổn, với bạo lực liên tục gia tăng.
Khu vực miền trung Mali đă trở thành "bệ phóng" để al-Qaeda và các nhóm có liên hệ với tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tấn công những quốc gia láng giềng. Các lănh đạo khu vực lo sợ bạo lực có thể tiếp tục lan sang các quốc gia ven biển ở Tây Phi, nơi vốn đang ổn định, nếu t́nh h́nh bất ổn chính trị tại Mali tiếp tục xấu đi.
Các cường quốc thế giới, đặc biệt là Pháp, nước đă duy tŕ hiện diện quân sự tại Mali từ năm 2013, lo ngại khủng hoảng có thể làm suy yếu những nỗ lực trị giá hàng tỷ USD nhằm kiềm chế các nhóm vũ trang.
Các lănh đạo châu Âu lại quan ngại rằng bạo lực sẽ khiến thêm rất nhiều người bị mất nhà cửa, qua đó thúc đẩy làn sóng di cư về phía bờ biển của họ, điều mà châu Âu không mong muốn, đặc biệt ở thời điểm hiện tại, giữa đại dịch Covid-19.