Không biết ai đă đặt tên cho thứ cá biển khô ấy là cá một nắng, tên nghe thật đẹp, thật thi vị. C̣n có một tên khác: cá héo, nghe không hay nhưng dễ hiểu, nhiều người dùng.
Bạn vào chợ, đến dăy hàng cá hỏi mua cá một nắng không ai không sẵn ḷng chỉ cho bạn. Nhưng h́nh ảnh nhất, cũng dễ bắt gặp nơi phường phố như Hạ Long, Cẩm Phả, Uông Bí... những người phụ nữ tần tảo, đầu đội một cái mẹt, ngước nh́n, thấy trên ŕa vành mẹt những cái đuôi cá xinh xinh ch́a ra đều tăm tắp, ấy là mẹt bày cá một nắng họ đang đội đi rao bán.
Đó là thứ cá biển phơi chưa thật khô, có nhiều loại: cá thu, cá phèn, cá uốp, cá mối, cá bơn, cá ghim v.v. mỗi loại có vị ngon riêng và tuỳ giá bán, ở nhà hàng người ta hay mời bạn cá thu, ở nhà tôi hôm th́ mua thứ này, lúc lại mua loại khác, đổi vị. Khó có thể so sánh loại cá nào ngon hơn cá nào, song người ta thích ăn nhất là cá thu một nắng.
Chị Linh, bán hàng nước ở gần nhà tôi, thỉnh thoảng có th́ giờ rỗi chị cũng làm cá một nắng, để nhà ăn, nhưng cái chính để đi làm quà. Chị bảo về quê vùng nước ngọt mà có mớ cá một nắng chia cho mỗi gia đ́nh thưởng thức một hai bữa th́ không có thứ quà nào ở Hạ Long thơm thảo bằng. "Cá phải mua đúng của Chă (ngư dân dưới thuyền gánh, đội lên bán).
Cá thu một nắng được rất nhiều khách du lịch lựa chọn mua
khi tới vùng đất Mỏ.
Mua cả mớ. Làm sạch, bổ dọc thân cá phía lưng, bỏ hết ruột, rửa sạch; sau đó cho cá vào nước muối hoà đậm đặc ngâm chừng 15 - 20 phút (không ngâm lâu quá cá sẽ bị mặn), vớt ra xả lại nước rồi đem phơi, được nắng, chịu khó trở đều, cá khô đến độ 60 - 70% là được.
Muốn ngon hơn và tránh ruồi th́ khi cá đă làm sạch, ngâm nước muối, xả nước... vớt ra để ráo cho chút mỳ chính vào xóc đều rồi mới đem phơi". Chị Linh bảo cách làm cá một nắng như vậy.
Những hôm mưa dầm gió bấc hay khi trời se lạnh mà ăn cá một nắng rán nóng với cơm vừa chín tới th́ "tuyệt cú mèo". Bữa cơm có cá một nắng, có rau muống luộc, nước rau muống đánh chua, hẳn là đă thịnh soạn. Các loại canh khác cũng luôn hợp với cá một nắng.
Cá một nắng c̣n để ăn với cháo trắng, để làm thức nhắm (chẳng hạn với cá ghim, xé nhỏ, rán chín rồi trộn với tỏi băm nhỏ, chút ớt bột khô, chút đường đảo đều). Một bữa tiệc người vùng vịnh Hạ Long đăi bạn phương xa, sau khi thoả thuê thù tạc, kết thường là ăn cơm với cá một nắng, với canh hà nấu chua... thực khách sẽ cảm thấy no nê, thoả măn.
Bạn đă thưởng thức cá một nắng, bạn thấy thế nào? Tôi th́ thấy cá một nắng có chút muối đậm đà, phơi chưa thật khô, hay nói cách khác "thao tác phơi" chỉ là quá tŕnh rút bớt nước, cho bay bớt mùi tanh, cá c̣n ốt ết, đang ở dạng cá tái (cau phơi tái, gái đoạn tang)... nên khi thưởng thức, bên cạnh ta vẫn cảm nhận được độ tươi ngon của cá tươi đồng thời c̣n thấy hương vị của cá khô và hương vị của trời đất thông qua ánh nắng vàng rực rỡ thấm đượm vào từng thớ thịt nơi ḿnh cá.
Nên cá một nắng như trở thành một loài cá đặc biệt do đó mà cũng trở thành một món ăn đặc biệt, rất được người vùng ven vịnh Hạ Long ưa chuộng.
Thậm chí cá một nắng như trở thành vị thuốc quư để chữa... xót ruột, khi mà bạn tôi về đến nhà tôi kêu ca: Mấy hôm nay rượu chè nhiều quá, xót ruột quá rồi. Ông làm ơn đăi tôi một bữa cá một nắng và rau, th́ tôi đội ơn ông lắm lắm! Cơm chín tới, cá một nắng rán nóng, rau muống luộc và nước rau muống luộc đánh dấm sấu... Bạn tôi cơm nước xong bỗng bảo buồn ngủ. Và mới đặt ḿnh đấy mà tiếng ngáy đă vang khắp nhà.
VNN