Trước các tuyên bố của ông Donald Trump, giới chuyên gia đều cho rằng trừ khi xảy ra xung đột vũ trang, tổng thống đắc cử sẽ khó ḷng giành được quyền kiểm soát Kênh đào Panama.
Cố Tổng thống Mỹ Teddy Roosevelt từng gọi Kênh đào Panama là "một trong những thành tựu mà những người thuộc nền cộng ḥa này sẽ nh́n lại với sự tự hào chưa từng có".
Hơn một thế kỷ sau, Tổng thống đắc cử Donald Trump đe dọa đ̣i quyền kiểm soát tuyến hàng hải huyết mạch này.
Ông Trump cáo buộc Mỹ đang bị "lừa đảo" ở Kênh đào Panama và bóng gió rằng một số đối trọng nước ngoài đang gia tăng ảnh hưởng đối với tuyến đường thủy chiến lược này.
Tổng thống đắc cử cũng nói rằng nếu t́nh h́nh không thay đổi sau khi ông nhậm chức vào tháng 1/2025, ông sẽ "yêu cầu Kênh đào Panama phải được trao trả lại cho Mỹ một cách đầy đủ, nhanh chóng và không tranh căi".
Tuy nhiên, các chuyên gia của cả Mỹ lẫn Panama đều cho rằng trừ khi xảy ra xung đột vũ trang, ông Trump sẽ khó ḷng giành được quyền kiểm soát Kênh đào Panama, theo AP.
Lịch sử Kênh đào Panama
Kênh đào Panama là tuyến đường thủy nhân tạo trải dài trên 82 km, cắt qua giữa Panama để nối liền Thái B́nh Dương và Đại Tây Dương. Nhờ kênh đào này, tàu thuyền lưu thông không phải đi tuyến đường ṿng dài hơn 11.000 km qua mũi Cape Horn (Chile).
Cơ quan Quản lư Thương mại Quốc tế Mỹ cho biết kênh đào giúp các doanh nghiệp nước này tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí nhiên liệu. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc duy tŕ hiệu suất của chuỗi cung ứng.
Vào năm 1880, Ferdinand de Lesseps, người xây dựng Kênh đào Suez ở Ai Cập, đă tiến hành khởi công thiết lập kênh đào xuyên Panama song nỗ lực này đă chấm dứt sau 9 năm do thiếu kinh phí.
Ferdinand de Lesseps, người khởi xướng xây dựng Kênh đào Panama. Ảnh: Ken Welsh.
Điều kiện làm việc khắc nghiệt và các dịch bệnh đă khiến khoảng 20.000 người thiệt mạng trong quá tŕnh xây dựng Kênh đào Panama, theo AP.
Thời điểm đó, Panama thuộc quyền kiểm soát của Colombia. Chính quyền Colombia từ chối phê chuẩn hiệp định xây dựng kênh đào phục vụ mục đích của Mỹ.
Đáp lại, cố Tổng thống Roosevelt phái các tàu chiến đến bờ biển Panama và viết sẵn một điều khoản rằng sau khi Panama độc lập, các lực lượng của Mỹ có "quyền can thiệp vào bất kỳ phần nào của Panama nhằm thiết lập lại trật tự công cộng và nền hiến pháp".
Theo một nghiên cứu, dự án xây dựng Kênh đào Panama do các lực lượng Mỹ lănh đạo sau đó đă khiến khoảng 5.600 công nhân thiệt mạng.
Trong nhiều thập kỷ, Mỹ đă quản lư kênh đào và một khu vực lănh thổ xung quanh nó được gọi là Khu vực kênh đào Panama.
Tuy nhiên, sau khi căng thẳng xuất hiện về khu vực kênh đào, chính quyền cựu Tổng thống Jimmy Carter đă kư 2 hiệp định với nhà lănh đạo Panama Omar Torrijos vào năm 1977. Theo đó, Mỹ được ấn định trao kênh đào lại cho Panama vào năm 1999 nhưng vẫn giữ quyền can thiệp quân sự vào khu vực để đảm bảo tính trung lập của kênh đào.
Ràng buộc pháp lư
Chính quyền Panama được cho là đă quản lư kênh đào tốt hơn so với Mỹ khi lượng lưu thông tăng 17% trong giai đoạn 1999-2004, theo AP.
Việc ông Trump t́m cách kiểm soát Kênh đào Panama cũng được cho là một phần xuất phát từ lư do cá nhân, theo New York Times.
Năm 2018, cảnh sát Panama đă trục xuất Tổ chức Trump khỏi Khách sạn Trump International ở Thành phố Panama sau một cuộc chiến pháp lư kéo dài giữa gia đ́nh tổng thống đắc cử và chủ sở hữu phần lớn bất động sản này.
Kênh đào Panama đóng vai tṛ huyết mạch trong tuyến vận tải liên Thái B́nh Dương - Đại Tây Dương. Ảnh: Reuters.
Đáp lại những tuyên bố của ông Trump về việc Mỹ đ̣i quyền kiểm soát Kênh đào Panama, Tổng thống Panama José Raúl Mulino ngày 22/12 (giờ địa phương) nói: "Với tư cách tổng thống, tôi muốn khẳng định rơ ràng rằng từng mét vuông của Kênh đào Panama và khu vực lân cận đều thuộc về Panama và mọi thứ vẫn sẽ tiếp tục như vậy".
"Chủ quyền và nền độc lập của đất nước không phải là vấn đề có thể thương lượng được", ông Mulino nói thêm. Nhà lănh đạo 65 tuổi cũng nói rằng Kênh đào Panama là một phần không thể thiếu trong lịch sử của quốc gia Trung Mỹ này và được mọi người Panama "khắc ghi trong tim".
Tổng thống Panama José Raúl Mulino bày tỏ lập trường cứng rắn trước các lời đe dọa về việc đ̣i quyền kiểm soát Kênh đào Panama của ông Trump. Ảnh: Reuters.
Giá vận chuyển qua Kênh đào Panama đă tăng lên do t́nh trạng hạn hán vào năm 2023 ảnh hưởng đến khóa kênh, buộc Panama phải cắt giảm đáng kể giao thông vận chuyển qua kênh và tăng giá đối với các tàu thuyền lưu thông qua lại.
Tổng thống Mulino nói rằng chi phí sử dụng Kênh đào Panama "không được đặt ra theo ư thích bất chợt".
Jorge Luis Quijano, cựu quản trị viên Kênh đào Panama giai đoạn 2014-2019, nói rằng việc khách hàng của kênh đào phàn nàn về chi phí là có thể hiểu được song "điều đó không phải lư do chính đáng để đ̣i lại kênh đào".
Ông Quijano cũng nói rằng "không tồn tại bất kỳ điều khoản pháp lư nào cho phép Mỹ giành quyền kiểm soát Kênh đào Panama và các khu vực lân cận".
VietBF@ sưu tập