Nền kinh tế xe máy

Cưỡi trên hàng triệu chiếc xe gắn máy, người Việt Nam đang lao vào một đại liên đoàn kinh tế.

Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam –– Hai tuần trước đây, trên màn hình tivi trong một căn phòng khách sạn ở Singapore, tràn ngập những hình ảnh đáng sợ về một cơn động đất xảy ra tại thành phố Christchurch, New Zealand. Một tuần sau đó, ở Sài Gòn, động đất đã phải nhường vị trí thời sự cho những hình ảnh giao tranh trên đường phố Lybia. Như vậy là nơi đây cũng thế, là ngôi làng toàn cầu, nơi cả thế giới cùng theo dõi những tai họa ấy, những thảm kịch ấy, trong lúc ăn tối.



Nhưng “Lybia” ở Việt Nam là chuyện khác với ở Mỹ. Vị thế siêu cường của Mỹ bắt buộc đòi hỏi trung tâm của sự chú ý phải là “phản ứng của Mỹ thế nào”. Ở một nước Việt Nam đang phát triển, với dân số 89 triệu người khiến cho đây là quốc gia lớn thứ 13 thế giới, mối quan tâm lớn nhất là liệu đồng nội tệ của họ, Việt Nam đồng, đang mất giá nhanh chóng, với tỷ giá 20.000 đồng ăn một đôla, có làm chậm lại cuộc hành quân của đất nước đến vị thế một cường quốc về kinh tế không.

Đừng tin điều ấy. Ở Việt Nam, không có ai đang “hành quân” đi tới tương lai cả. Một cô bồi bàn trong một nhà hàng ở Sài Gòn giải thích: “Ở đây có chỗ nào mà đi đâu. Vỉa hè toàn xe máy”. Sài Gòn được mô tả là một thành phố 9 triệu dân và có 30 triệu xe máy. Như thế là đánh giá thấp hơn thực tế. Phải có một lượng xe máy vô tận. Hãy tưởng tượng toàn bộ số dân trong thành phố cưỡi trên một chiếc Honda hay Yamaha 100 phân khối. Không thể hình dung nổi nếu bạn chưa tận mắt trông thấy.

Chỉ vài giây là ta sẽ bị nuốt chửng bởi những chiếc xe máy sau khi rời sân bay Thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM là tên chính thức của thành phố, và mặc dù tượng cùng chân dung Bác Hồ nhan nhản trong các tòa nhà công cộng, nhưng tôi chưa từng nghe bất cứ ai ở Sài Gòn gọi nơi này là Thành phố Hồ Chí Minh). Sài Gòn mở rộng tràn lan, giống như Los Angeles, và gần như mọi con đường, từ đầu này tới đầu kia, từ sáng tới đêm, đều tràn ngập những người ngồi trên một chiếc xe máy – thường là có một đứa bé ngồi đằng trước – tay nắm chặt ghi đông, mặt đeo khẩu trang chống bụi, đang đi đâu đó, tốc độ 35 dặm/giờ (gần 60km/h – ND).

Có cả xe con, ô-tô tải, nhưng trông chúng như những con cá voi giữa hàng đàn cá nhỏ bơi rất nhanh. Chào mừng các bạn tới Việt Nam, nền kinh tế xe máy – thông thạo, lanh lẹ, luôn luôn đạp số tiến.

Đất nước nằm dưới sự cai trị của một trong những đảng Cộng sản cuối cùng trên thế giới. Đảng này cách đây 20 năm đã cảm thấy phải mở cửa nền kinh tế ra thế giới, nhưng lại có thói quen xấu là hay phá giá đồng tiền. Tuy nhiên, người ta vẫn không hoàn toàn tin là dòng lũ thanh khoản của ông Bernanki (Bernanki là Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, dòng lũ thanh khoản ở đây chỉ dòng đôla – ND) sẽ đánh sập nền kinh tế xe máy trong một thời gian ngắn.

Tôi đã không đến Việt Nam để ngắm xe máy (mặc dù mọi người đều có thể như thế). Tôi đến đây để thăm một biểu tượng của sự phát triển của Việt Nam – nhà máy thử nghiệm và lắp ráp vi mạch Intel rộng 500.000 feet vuông (46.451 m2, tức gần 5 hecta – ND), được xây mới, ở ngoại ô thành phố. Intel hy vọng trong vòng 5 năm sẽ thuê 5.000 công nhân. Trong một bữa pho ga (phở gà) buổi trưa, tôi đã nói chuyện với 6 công nhân trong số đó. Tự nhiên tôi lại hỏi về xe máy.

Nguyễn Thị Bích Lan, người từng lấy bằng thạc sĩ về kỹ thuật công nghiệp và điều hành ở Đại học Michigan, đã nhận xét: “Chúng tôi bây giờ có một nền văn hóa xe máy. Tôi không thể đợi đến khi về nhà mới đi xe máy được”.

Đi đâu? “Chúng tôi đi chơi với bạn” – Đỗ Hoàng Trâm, quản lý logistics, nói. “Chúng tôi cưỡi xe đi khắp thành phố, tìm những hàng café mới, những nhà hàng tốt mới”.

Đó là tầng lớp trung lưu đang nổi lên ở Việt Nam – trong độ tuổi 20, 30, làm việc cho một công ty công nghệ với một thương hiệu nổi tiếng nào đó (household name: cái tên nổi tiếng đối với nhiều hộ tiêu dùng – ND). Hai người từng học ở nước ngoài. Tất cả đều nói tiếng Anh (tỷ lệ biết chữ của Việt Nam là hơn 90%) với sự tự tin thoải mái đến mức chỉ sau khoảng một tiếng đồng hồ trò chuyện với họ, một ý nghĩ kỳ quặc xuất hiện trong đầu bạn rằng nếu 6 người này đang ngồi ở một quán cà phê nào đó, trong một tòa nhà nào đó ở New York, bạn sẽ tưởng là họ ở đó hàng năm rồi.

Sài Gòn, thành phố 36 năm về trước đã từng hỗn loạn, là nơi đậm chất Việt Nam đến mức gần như không thể hiểu nổi, nhưng cũng hoàn toàn mở cửa đón nhận những nhịp điệu mới của thế giới. Ở đây có cái gì đó, còn hơn cả tiền bạc, đang chuyển động.

Chúng tôi đã trò chuyện về y tế. Đó là hệ thống y tế công, tuy nhiên các bệnh viện và phòng khám tư do bác sĩ tư điều hành cũng có thể làm hóa đơn cho bảo hiểm của Intel. Chúng tôi nói về những bộ phim Mỹ. “Ở đây có cả” – Lâm Bình Thanh, kỹ sư cao cấp, nói.

6 người này đại diện cho phần tốt đẹp nhất trong câu chuyện hiện nay về Việt Nam. Rời nhà máy hiện đại nhất của Intel, một chuyến xe đến Đồng Bằng Sông Cửu Long đưa ta đi qua hàng dặm đường với những cửa hàng, những ngôi nhà và quầy bán thực phẩm có mái tôn lượn sóng và hơi tồi tàn. Hãy cứ nhìn đi khi bạn có thể nhìn. Indochina Capital, một hãng đầu tư đóng trụ sở tại Việt Nam, tuần này đã ra báo cáo dự đoán là trước năm 2050, Việt Nam sẽ là nền kinh tế lớn thứ 14 thế giới căn cứ trên GDP tính theo sức mua – trước cả Canada, Ý, Hàn Quốc và Tây Ban Nha. Ngày hôm qua, Nokia cho biết họ sẽ xây một nhà máy sản xuất điện thoại di động gần Hà Nội, “sau này sẽ có mức đầu tư nhiều hơn nữa”. Indochina Capital ước tính tỷ lệ tăng trưởng hàng năm từ nay cho tới 2025 khoảng 7%.

Chưa mất tất cả đâu, nước Mỹ ạ. Các kỹ sư công nghệ ở nhà máy của Intel tại Sài Gòn phần lớn đều có bằng thạc sĩ hoặc chứng chỉ dạy nghề. Đối với các nhà máy mới ở Oregon (sản xuất IC) và Arizon (sản xuất vi chip siêu nhỏ 14 nanomet), Intel cần hàng loạt công nhân làm cả ngày (lunch-bucket, nghĩa là có ăn trưa) có bằng tiến sĩ – nếu Intel có thể tìm thấy những người như thế ở Mỹ.

Hàng triệu người Việt Nam, di chuyển không ngừng về phía trước trên chiếc xe máy nhanh nhẹn của họ, dường như đều biết họ muốn đi đâu. Câu hỏi tiếp theo là: Chúng ta như có thế không?

Người dịch: Thủy Trúc
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2011
DANIEL HENNINGER
Ngày 3-3-2011