SAN DIEGO, California
Chàng trai trẻ người TQ trông thật lạc lơng và kiệt sức khi các sĩ quan Tuần Tiễu Biên Giới bỏ anh ở lại một trạm trung chuyển. Deng Guangsen, 28 tuổi, đă dành hai tháng vừa qua để đi đến San Diego từ tỉnh Quảng Đông phía Nam TQ, xuyên qua 7 quốc gia bằng phi cơ, xe buưt và cuốc bộ, thậm chí là đi qua khu rừng Darién Gap nguy hiểm của Panama.
"Tôi không thấy mệt", Deng nói tại băi đậu xe ở San Diego, nhấn mạnh việc nói tiếng Anh bập bẹ là nhở học được từ loạt phim "Harry Potter".
"Tôi không có anh chị ǵ ở đây cả. Không một ai"
Deng là một phần trong làn sóng di dân
"lậu" lớn từ TQ trốn sang Hoa Kỳ bằng h́nh thức tương đối mới và nguy hiểm, đang ngày càng trở nên phổ biến với sự trợ giúp từ mạng xă hội (?). Dân TQ thuộc nhóm quốc tịch đông đứng thứ tư, sau Venezuela, Ecuador và Haiti, t́m cách băng rừng Darién Gap trong chín tháng đầu của năm nay, theo cơ quan kiểm doát di dân ở Panama.
Tại trạm trung chuyển San Diego, California, hôm 10/10/2023, có khá đông người từ Hoa Lục đi qua ngả Nam Mỹ vào Hoa Kỳ không có giấy tờ hợp pháp (H́nh: Frederic J. BROWN/AFP/Getty Images)
Dân xin tỵ nạn TQ khi tiếp xúc với hăng tin
AP, cũng như giới quan sát, nói rằng họ đang t́m cách thoát khỏi thể chế chính trị ngày càng đàn áp thô bạo và nền kinh tế thật ảm đạm.
Làn sóng di dân "Lậu" cũng phản ảnh sự hiện diện rộng răi hơn của đám di dân ở biên giới Hoa Kỳ-Mexico, gồm dân Á Châu, Nam Mỹ và Phi Châu, đă làm cho tháng Chín trở thành giai đoạn có số lượng người vượt biên "lậu" cao thứ hai và trong năm tài chánh 2023 của chính phủ Hoa Kỳ.
Đại dịch và các chính sách COVID-19 của TQ, gồm có các biện pháp kiểm soát biên giới nghiêm ngặt, tạm thời ngăn chặn làn sóng di dân gia tăng đáng kể tử năm 2018 khi Chủ tịch Tập Cận B́nh cho sửa đổi Hiến pháp, băi bỏ mức giới hạn nhiệm kỳ chủ tịch nước. Giờ đây, làn sóng di cư tiếp tục diễn ra trong bối cảnh kinh tế TQ đang nỗ lực phục hồi và tỷ lệ thất nghiệp cao ở giới thanh niên. Liên Hiệp Quốc dự đoán TQ sẽ mất 310,000 người do vấn đề di dân bất hợp pháp khi họ t́m cách rời đại lục dưới h́nh thức đi du lịch trong năm nay, so với 120,000 người năm 2012.
Hiện tượng này đă nổi tiếng với cái tên gọi
"runxue", hay
"nghiên cứu đào tẩu". Thuật ngữ này bắt đầu như một cách vượt qua rào cản kiểm duyệt, sử dụng một chữ TQ có cách phát âm giống như chữ
"chạy" ("run") trong tiếng Anh nhưng lại có nghĩa
"làm ẩm" (?). Hiện nay nó là một tấm h́nh tượng giễu cợt trên internet.
Những người không thể xin thị thực đang t́m cách khác trốn khỏi quốc gia đông dân nhất thế giới. Nhiều người đang đi đến biên giới Hoa Kỳ-Mexico rồi xin tỵ nạn. Lực Lượng Tuần Tiễu Biên Giới đă thực hiện 22,187 vụ bắt giữ người TQ v́ vượt biên trái phép từ Mexico từ tháng Giêng đến tháng Chín, cao gần gấp 13 lần cùng với thời kỳ năm 2022. Số vụ bắt giữ nhiều nhất là 4,010 vào tháng 9/23, tăng 70% so với tháng Tám. Phần đông là người lớn độc thân.
Lối trốn thoát phổ biến để đến Hoa Kỳ là băng qua Ecuador, quốc gia không có yêu cầu thị thực với công dân TQ. Di dân từ TQ cùng những người Mỹ Latin ở đó cuốc bộ về phía Bắc rồi đi qua Darién từng một thời bất khả xâm phạm và băng qua một số quốc gia Trung Mỹ trước khi đặt chân đến biên giới Hoa Kỳ. Chuyến hành tŕnh này đủ nổi tiếng tới nỗi có tên riêng bằng tiếng Hoa:
"zouxian".
Số lượng di dân TQ đi qua Darién tăng cao hàng tháng, từ 913 người hồi tháng Giêng lên 2,588 người vào tháng Chín vừa qua. Trong 9 tháng đầu năm nay, cơ quan kiểm soát di dân Panama ghi nhận có 15,567 công dân TQ vượt qua Darién. Để tiện so sánh, có 2,005 người TQ cuốc bộ xuyên rừng nhiệt đới vào năm 2022 và chỉ có tổng cộng 376 người từ 2010 tới 2021.
Ứng dụng thông dịch cho phép người di dân tự t́m đường đi Trung Mỹ, ngay cả khi họ không nói được tiếng Tây Ban Nha hay tiếng Anh. Chặng đường có thể mất hàng ngàn tới hàng chục ngàn USD, họ trả bằng tiền tiết kiệm trong gia đ́nh hoặc thậm chí là các khoản vay trực tuyến. Một số di dân khi tiếp xúc với hăng tin
AP cho biết họ trả từ 41,000 tới 56,000 USD cho một chuyến đi.
Các di dân Tàu này hi vọng đặt chân đến Hoa Kỳ ở San Diego rồi chờ giới chức đến đón tại một khu vực nằm giữa hai bức tường biên giới hoặc ở những ngọn núi xa xôi phía Đông thành phố được bao phủ bởi những bụi cây và tảng đá lớn.
Nhiều di dân được cho tạm tự do chờ ngày ngày ra ṭa ở các thành phố gần điểm đến cuối cùng trong một hệ thống quá tải và phải mất đến nhiều năm để giải quyết hết. Di dân TQ có tỷ lệ được xét cho nhập cư tỵ nạn là 33% trong năm tài chánh 2022, so với 46% với các quốc tịch c̣n lại, theo Cơ Quan Truy Cập Hồ Sơ Giao Dịch thuộc đại học Syracuse University, NY.
Tổ Chức Công Giáo Bác Ái San Diego sử dụng khách sạn làm nơi tạm trú cho di dân, trong đó có 1,223 người từ Trung Quốc hồi tháng 9/23. Thời gian lưu trú trung b́nh ở tất cả các quốc gia là một ngày rưỡi. Đối với du khách TQ, th́ c̣n chưa đến một ngày.
Ở trạm trung chuyển San Diego, Deng t́m đường về Monterey Park, ngoại ô Los Angeles nơi có đông người Hoa sinh sống, được mệnh danh là
"Tiểu Đài Bắc" từ thập niên 1980. Cảnh sát biên giới thu xếp ngày cho Deng ra hầu ṭa di trú ở New York vào tháng 2/2024.