Những thử thách đối với khu vực tư nhân
Có rất nhiều ví dụ về việc này.
Jetstar Pacific, một hăng hàng không thuộc một phần sở hữu của Australia Qantas Airways Ltd, đă có nhiều thất bại tại Việt Nam, nơi có không phận bị chi phối bởi hăng hàng không quốc doanh được ưu đăi Việt Nam Airlines. Ví dụ như vào tháng Tư năm 2008, hăng đă gặp khó khăn trong việc đảm bảo nhiên liệu từ công ty nhiên liệu phản lực quốc doanh độc quyền Vinapco, một công ty thuộc Việt Nam Airlines.
Trong khu vực của các cửa hàng thực phẩm, siêu thị Lotte Mart của Nam Hàn, một phần của Lotte Shopping Co Ltd, khai trương cửa hàng đầu tiên tại Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2008 nhưng phải đối mặt với sự chậm trễ lâu dài để được phép mở một cửa hàng thứ hai trong thành phố nơi công ty quốc doanh nội địa Saigon Co.op Mart đang cố bám lấy thị phần.
Các lư do, Fred Burke, một đối tác quản lư tại công ty luật quốc tế Baker & McKenzie cho biết, là họ đă không đáp ứng được một "thử nghiệm về nhu cầu kinh tế " mà Việt Nam vẫn cho phép để duy tŕ theo thỏa thuận với Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2007 của ḿnh. Trong thực tế, ông nói, đó là chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch thuần túy.
"Các doanh nghiệp quốc doanh thực sự cứ xem như họ được quyền để độc chiếm thị trường", Pincus nói.
Các đầu tư lớn vào khu vực quốc doanh siết chặt cân bằng tài chính và làm tăng thêm áp lực lạm phát. Nhà nước chi tiêu nhiều hơn, cộng với việc xử dụng vốn kém hiệu quả đưa đến ít thành phẩm hơn cho mỗi đồng đô la và cao giá hơn cho các loại hàng hoá. Quyền ưu tiên xử lư đất đai và vốn chỉ làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn.
Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng đă đưa việc tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước là một ưu tiên trong bốn năm tiếp theo sau khi bán khoảng 144 cổ phiếu ra thị trường vào năm ngoái. Đó là một tin tốt lành cho Andy Ho, Giám đốc quản lư và người đứng đầu về đầu tư tại Vina Capital, công ty vốn cổ phần tư nhân lớn nhất của đất nước.
"Chúng tôi có thể tạo nên khác biệt khi nh́n vào các công ty dột nát, tả tơi. Chúng tôi yêu các công ty quốc doanh" ông nói. "Chúng tôi đầu tư vào rất nhiều các doanh nghiệp phục vụ cho sự phát triển tiêu dùng".
Nhưng vết sẹo chiến tranh từ quá khứ của Việt Nam đặt ra những vấn đề độc đáo đối với vốn cổ phần do tư nhân sở hữu. Những năm tháng chiến tranh và kế hoạch tập trung của cộng sản đă xóa sổ mất một thế hệ doanh nhân. Các đầu tư lớn được hỗ trợ bằng nguồn vốn ở nước ngoài thường đi kèm với việc đào tạo các CEO của địa phương hoặc, nếu nhà nước muốn giữ quyền điều khiển một công ty mới được tư nhân hóa, họ sẽ phải mở rộng các cuộc đàm phán nhằm thuyết phục giới quan chức phải suy nghĩ đến hậu quả cuối cùng.
"Chúng tôi ngồi xuống với họ và nói rằng ‘có những thay đổi nhất định quư vị cần phải thực hiện để phát triển được doanh nghiệp của ḿnh’". Khoảng 75 phần trăm các công ty lắng nghe, Hồ cho biết, công ty ông quản lư đến 2 tỉ bạc đầu tư.
Freund của Mekong Capital, người Chicago và là nhà thần học từ trường Santa Cruz, đại học California, điều hành các lớp huấn luyện cho bậc giám đốc điều hành, dạy họ phải nên suy nghĩ như Đức Phật.
"Nếu tôi bước vào và nói rằng ‘Các bậc tài trí giàu kinh nghiệm quản lư của Mỹ nói rằng bạn nên làm điều này, điều này và điều này, chúng sẽ đi vào tai này và đi ra bằng tai kia. Nhưng nếu tôi hỏi họ ai là là một người lănh đạo hành xử như đức Phật, họ sẽ tiếp nhận và cố gắng áp dụng", ông Freund, một cựu giám đốc danh mục đầu tư của Templeton Asset Management Ltd. , người sáng lập Mekong Capital vào năm 2001 cho biết.
Một cái nh́n đơn giản vào thị trường chứng khoán Việt Nam cho thấy đất nước rất cần các nhà lănh đạo như vậy.
Nguồn vốn cổ phần toàn cầu đă chảy qua các thị trường mới nổi của thế giới năm ngoái nhưng đă bỏ sót Việt Nam, nơi Sàn Giao dịch thị trường Chứng khoán 10 tuổi của Thành phố Hồ Chí Minh đă bị mất khoảng 3 phần trăm trong năm so với Thái Lan và Indonesia vốn đă thu lợi được hơn 40 phần trăm.
Hồ ở Vinacapital cho biết khách hàng của ông nghĩ rằng những rủi ro là quá lớn nhưng bây giờ nh́n lại, một phần là do các định giá thấp bất thường, rẻ nhất ở Đông Nam Á. Chỉ số Việt Nam đă giảm 59 phần trăm từ đỉnh cao của tháng Ba năm 2007.
"Chúng tôi đă nh́n thấy một số nhà đầu tư đang quay trở lại", Hồ nói, viện dẫn mức tăng lên trong các quỹ trao đổi, giao dịch của VinaCapital được liệt kê ở London. VinaCapital Việt Nam Opportunity Fund Ltd tăng được khoảng 9 phần trăm từ giữa tháng mười, tốt hơn so với mức tăng 2 phần trăm của thị trường Thái Lan trong cùng thời kỳ.
"Chúng tôi đang nh́n thấy các tín hiệu rằng mọi người quan tâm đến Việt Nam".
Giáo Dục đào tạo kém
Ông Henry Nguyễn của IDG, dạt dào về triển vọng của Việt Nam nhưng không mù quáng trước những rủi ro.
Xuất xứ của ông đă cho ông một cái nh́n độc đáo. Lên hai tuổi vào năm 1975, cuối cuộc chiến Việt Nam, ông đă trốn khỏi cuộc xâm lược của Cộng sản miền Nam Việt Nam với gia đ́nh ḿnh. Ông đă ở bảy tháng trong một trại tị nạn ở Philippines trước khi chuyển đến Virginia, nơi ông đă lớn lên với ít quan tâm về quê hương cũ của ḿnh, tṛ chuyện với cha mẹ Việt của ḿnh bằng tiếng Anh và đi học Đại học Harvard.
Ông chỉ trở lại vào giữa năm 1990, miễn cưỡng, như một sinh viên viết về du lịch trong chương tŕnh Let's Go do sinh viên trường Havard điều hành. "Tôi đă yêu nơi này" ông nói.
Sau khi học xong ngành y khoa và kinh doanh, ông đă làm việc như là một người lựa chọn cổ phiếu công nghệ cao tại Goldman Sachs tại New York dưới tay Rick Sherlund, nhà phân tích nổi tiếng của Microsoft, nhưng một lần nữa, ông nhanh chóng cảm nhận được sự thu hút của Việt Nam.
Ông trở lại vào tháng Chín năm 2001, ngày Trung tâm Thương mại Thế giới ở New York bị tấn công. Ông theo dơi hậu quả cuộc tấn công trên truyền h́nh và cố gắng để liên lạc với bạn bè.
"Tôi cảm nhận một cái ǵ đó hụt hẫng trong tôi, và tôi nghĩ có lẽ không sống ở Mỹ không phải là một điều xấu" ông nói. Ba năm sau, ông nhận được một lời mời từ nhà sáng lập Pat McGovern của IDG tại Boston để mở một cửa hàng tại Việt Nam. Ông bây giờ giám sát hai quỹ, một quỹ trị giá 100 triệu USD, quỹ kia trị giá 150 triệu USD.
Không chỉ rơi vào t́nh yêu với đất nước, chẳng bao lâu Nguyễn đă yêu và kết hôn với con gái Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vào năm 2008.
Tuy nhiên, ông thẳng thắn về những thử thách của Việt Nam.
"Có ba vấn đề khiến tôi thường xuyên thức trắng đêm", ông nói.
Đầu danh sách là cơ sở vật chất hạ tầng - một vấn nạn lâu dài tại Việt Nam, nơi từ đầu những năm 1900 đến đầu những năm 1990 sự phát triển bị kềm lại bởi những xung đột và các chính sách tập thể đă thai nghén kém cỏi.
"Ngay cả khi tôi nói rằng Việt Nam là Trung Quốc của khoảng năm '97-'98, thực sự là c̣n tụt hậu nhiều hơn nữa về cơ sở vật chất hạ tầng" ông nói. Các cảng của Việt Nam hiện đang quá tải, thiếu các đường cao tốc và t́nh trạng thiếu điện kinh niên của các mạng lưới điện khiến tạo nên t́nh trạng mất điện rất thường xuyên.
Thứ hai là quản trị và nạn tham nhũng. "Cuối cùng là hầu hết mọi người cảm thấy khá hoài nghi về chính phủ, và trong nhiều trường hợp, có lẽ quả đúng là như vậy".
Và thứ ba là giáo dục, có lẽ là điệp khúc phổ biến nhất trong các chủ doanh nghiệp và các nhà đầu tư. Ví dụ, ông lưu ư rằng gần 2 triệu học sinh dự thi hàng năm cho 750.000 chỗ ngồi tại các trường đại học toàn thời gian.
Chất lượng giáo dục đại học ở Việt Nam cũng suy giảm. "Thật là một sự xấu hổ khi ta có những người rất có hoài băo, muốn cố gắng hết sức, muốn làm việc chăm chỉ và hầu hết trong số họ lai phải nhận được các thứ rác rưởi nhất mà bạn có thể tưỏng tượng ra của ngành giáo dục" ông nói.
Những rào cản ấy đă khiến nhiều đối thủ cạnh tranh không muốn tham dự vào thị trường tiêu dùng đang phát triển của Việt Nam - từ Tập đoàn McDonald's đến Starbucks Corp và Wal-Mart Stores Inc, tất cả đều đă có những thâm nhập lớn tại Trung Quốc.
Howard Schultz, chủ tịch và giám đốc điều hành Starbucks, cho biết trong tháng Bảy, ông muốn "khám phá các cơ hội" để vào Việt Nam. Nhưng các thủ tục quan liêu hành chính dầy đặc đă buộc chuỗi cửa hàng cà phê lớn nhất thế giới phải nhượng quyền khai thác các cửa hàng của ḿnh, một điều mà họ thường không làm trong hầu hết các nước khác.
Thủ tục quan liêu cửa quyền là "hàng rào phi thuế quan lớn nhất của Việt Nam", ông Burke tại Baker & McKenzie cho biết.
Các nhà hoạch định chính sách, ông nói thêm, đă bị cắm rễ sâu với những lo ngại về sự cạnh tranh, trong đó nỗi sợ hăi các công ty Trung Quốc sẽ lấy mất quyền kiểm soát nguồn cung cấp gạo của Việt Nam nếu họ mở cửa cho thương mại tư nhân quá nhanh chóng.
"Bảo hộ mậu dịch vẫn c̣n là một vấn đề," ông Burke, một thành viên sáng lập của Pḥng Thương mại Mỹ tại Việt Nam nói.
Tuy nhiên, ông được khuyến khích bởi một kế hoạch cải cách được ba tuổi đời gọi tên là Đề án 30, với những hứa hẹn cắt giảm đến 30 phần trăm các thủ tục hành chính.
Bản "Báo cáo Làm ăn Kinh doanh" của Ngân hàng thế giới năm 2010 nói rằng phải mất trung b́nh 44 ngày và chín thủ tục hành chính để khởi đầu một doanh nghiệp tại Việt Nam, so với mức trung b́nh 39 ngày và tám thủ tục trong các nước c̣n lại của châu Á.
Trong khi Starbucks cân nhắc tương lai của ḿnh tại Việt Nam, công ty địa phương Highlands Coffee vồ lấy lựa chọn về bất động sản và được lăi trong một đất nước thích nhấm nháp cà phê ở quán cà phê theo phong cách Paris của thời thực dân Pháp.
Nhân vật sáng lập, người Mỹ gốc Việt David Thái, thấy Starbucks bung lên từ nơi ông ở tại Seattle thành một cường quốc cà phê quốc tế. Ông đánh hơi được cơ hội và bây giờ đang điều hành 40 quán cà phê.
"Ngay bây giờ, các nhà bán lẻ nước ngoài đă không được hề có tiến triển ǵ ở Việt Nam", Freund tại Mekong Capital nói. "Ví dụ như nếu Wal-Mart muốn đi vào thị trường và thiết lập các cửa hàng lớn để biến đổi tương lai ngành bán lẻ tại Việt Nam, họ sẽ phải cố gắng rất nhiều".
Wal-Mart không có kế hoạch thâm nhập thị trường Việt nam, phát ngôn viên Kevin Gardner cho biết. So sánh thị trường này với Trung Quốc, nơi Wal-Mart đang điều hành 189 cửa hàng với hơn 50.000 công nhân.
Khai thác mạng Internet
Có lẽ không đáng ngạc nhiên khi Nguyễn Đức Tài, giám đốc của Mobile World, một công ty phát triển nhanh chóng, không e sợ cạnh tranh từ nước ngoài. Nhưng ông ta phải sử dụng công nghệ và khai thác Internet để giữ cho vị trí của ḿnh được an toàn.
Trước khi thiết lập công ty của ḿnh với bốn người bạn, ông biết rằng ông phải giải quyết vấn đề từng gây bực bội cho ḿnh khi cố gắng để mua một cái điện thoại cho vợ. Người tiêu dùng cần biết thông tin tốt, ông lư luận, v́ vậy trước khi mở cửa hàng đầu tiên của ḿnh, ông thành lập một trang web tŕnh bày chi tiết giá cả vàcác thông số kỹ thuật của những chiếc điện thoại mà ḿnh sẽ bán.
Đó là dạng h́nh đầu tiên ở Việt Nam và đă thành công. Nhưng điều đó dẫn đến một vấn đề khác: làm thế nào để giữ giá cả được như nhau trên các trang web và trong mạng lưới phát triển của các cửa hàng, của ḿnh, đặc biệt trong một thị trường dễ bị biến động v́ đột biến của nhu cầu và tiền tệ.
Giải pháp của ông: các bảng giá kỹ thuật số được cập nhật từ trung tâm hai lần một ngày và liên kết với các trang web. Điều đó đă mở đường cho một hệ thống thương mại điện tử sơ khai, trong đó cho phép khách mua hàng bằng cách nhập vào số điện thoại của họ. Trong thời hạn 30 phút, một cuộc gọi chính thức đến Mobile World gọi, nhận đơn đặt hàng, sau đó gửi hàng qua một chiếc xe máy chuyển phát nhanh để giao chiếc điện thoại và thu tiền.
Trang web này tạo ra khoảng 1 triệu USD một tháng, đủ để làm cho Mobile World trở nên tay chơi lớn nhất trong giới thương mại điện tử của Việt nam, một ngành công nghiệp trong sự non trẻ của ḿnh trong một đất nước mà hầu hết mọi người đều không có thẻ tín dụng và tiền mặt cho hầu hết các giao dịch mua bán.
"Đây là một vũ khí tốt cho chúng tôi để cạnh tranh với các nhà bán lẻ khác" ông Tài vừa ngả người về phía trước trên một chiếc ghế tại một trong các cửa hàng của ḿnh vừa nói.
Một vũ khí khác là Đinh Anh Huân, người giám đốc phát triển kinh doanh phát triển của ông, người đi Trung Quốc mỗi tháng một lần để nghiên cứu cách thức các công ty ở đó hoạt động.
"Ở Việt Nam, văn hóa và kinh tế rất giống với Trung Quốc V́ vậy, mỗi tháng tôi đi Trung Quốc. Tôi đến xem các cửa hàng. Gặp các nhà cung cấp,.sản xuất, tôi đi đến các nhà máy của họ.Tôi mua sản phẩm.. Tôi xem xét và học tập. Tôi về nước và tôi học tiếng P{hổ thông mỗi ngày" ông nói, nhắc đến tiếng giao thiệp chính của Trung Quốc.
Tại thủ đô Hà nội phía Bắc, Đào Thế Vinh cũng có thị hiếu về Trung Quốc. Người giám đốc điều hành 38 tuổi của Golden Gate Trade & Service, một hệ thống nhà hàng đang tăng trưởng nhanh, đă học theo cách làm ăn từ Little Sheep Group Ltd của Trung Quốc, vốn có hơn 350 cửa hàng trên khắp thế giới.
"Đó là lĩnh vực nghiên cứu của chúng tôi" ông nói, "Nhưng tất nhiên văn hóa của chúng tôi là khác nhau và chúng tôi phải t́m cách thực hiện bằng cách riêng của ḿnh".
Năm năm trước, Vinh và hai người bạn thành lập một nhà hàng chuyên về món "Lẩu nấm" - kết hợp của nấm, thịt và rau luộc trong nước dùng mặn và ăn từ một ḷ đốt bằng gas. Trong thời hạn hai năm, ông có sáu cửa hàng. Đến năm ngoái, ông đă có 34 tiệm.
"Dự phóng của chúng tôi là ba năm tới sẽ tăng lợi nhuận 40-50 phần trăm một năm và vào cuối năm 2013 sẽ có khoảng 90 hay 100 nhà hàng" ông nói.
Đối thủ của ông, tiệm Phở 24 đă được bảy năm trong nghề, một mạng lưới các tiệm phở đă trở thành chuỗi nhà hàng lớn nhất Việt Nam với 60 tiệm, mở rộng ra nước ngoài với 19 nhà hàng. Lư Quí Trung, người sáng lập và điều hành cho biết ông hy vọng số lượng các cửa hàng nhượng quyền thương mại sẽ tăng gấp đôi hoặc gấp ba trong năm năm tiếp theo.
Nhưng các cửa loại cửa hàng nhỏ vẫn giữ được ảnh hưởng đối với giới tiêu dùng Việt Nam.
Trong thành phố Hồ Chí Minh chật chội, một thành phố khoảng tám triệu người, khách hàng chen vai thích cánh theo cách của họ qua Sài G̣n Plaza đông đúc, có hai tầng với những quầy hàng nhỏ thuê buôn bán mọi thứ từ quần áo, đồ trang sức đến các túi xách tay giả và đồ chơi trẻ em.
"Có rất nhiều mặt hàng ở đây và giá cả giao động từ thấp đến cao. Tốt nhất là ḿnh có thể mặc cả", ông Tế Vĩnh Lộc, một nhà thiết kế 34 tuổi cho biết khi ông lượn qua một mê cung của các quầy hàng trên tầng hai vào một buổi chiều thứ năm. "Đôi khi tôi t́m ở những tiệm cao cấp, nhưng họ không có những ǵ tôi muốn t́m nên tôi phải đến đây".
Cáh đó một vài tiệm, Lại Thị Bích Quỳnh đang bán những chiếc áo T-Shirt bóng đá màu xanh và trắng mang logo của Adidas với giá 6 đô.
"Công việc làm ăn rất tốt", Quỳnh nói, người điều động khoảng 200 đến 300 đơn vị quần áo một tháng tại một gian hàng không lớn hơn 2 mét vuông. Các nhà bán lẻ tại Saigon Plaza phải trả tiền thuê chỗ khoảng 600 đô một tháng và kiếm được khoảng 2.000 đô tiền bán hàng, bỏ túi được khoảng 500 đô lợi nhuận một tháng.
Dưới phố, tại Trung tâm Vincom mới lấp lánh, các tiếp viên cửa hàng ngồi lặng lẽ trong các cửa hàng chủ yếu trống rỗng, một số ngồi bấm các tin nhắn trên điện thoại của họ. Tại một cửa hàng Versace, những túi xách phụ nữ đă được bán khoảng 2.600 đô mỗi chiếc - hơn gấp đôi mức lương hàng năm của một công nhân Việt Nam b́nh thường. Kinh doanh "không tốt lắm nhưng ok", ông Nguyễn Anh Tuấn nhân viên bán hàng nói. Cửa hàng thu hút khoảng 50 người mua sắm một ngày, mặc dù chỉ khoảng năm người thực sự mua hàng, ông cho biết.
Tuy nhiên, tiềm năng tăng trưởng trong tương lai có nghĩa là các thương hiệu cao cấp không thể nào không có mặt tại Việt Nam.
Trong sự điềm đạm thường ngày của Hà Nội, vào tháng Chín, những tay săn ảnh chầu chực tại để chụp những người nổi tiếng đến bằng những hàng limos dài để khai trương cửa hàng Gucci đối diện với nhà hát opera cũ mốc cả thế kỷ và toà nhà thị trường chứng khoán Hà Nội. Tuy nhiên, hầu như mọi ngày đều khan hiếm người mua.
Vào một buổi chiều Thứ Hai, Nguyễn Trọng Minh đến một cửa hàng sang trọng để mua một cặp kính mát cho mẹ ḿnh. Chuyên gia tư vấn 24 tuổi, người vừa trở lại Việt Nam sau khi học năm năm ở Minnesota, lưỡng tự một chút khi được hỏi phải mất bao lâu để một cửa hàng như Gucci được thực sự cất cánh. "Sẽ phải mất một thời gian", ông trả lời.
Thảo luận
Nguồn:
John Ruwitch và Jason Szep, Reuters
Lê Quốc Tuấn, X-Cafe chuyển ngữ
13.01.2011