Sẽ sử dụng vaccine của 100 năm trước để phòng ngừa Covid-19?

04/14/20

Chừng nào có vaccine, khi đó mới ngăn ngừa được Covid-19. Vừa nghiên cứu vaccine cho bệnh đại dịch Covid-19, các nhà khoa học hiện nay đang hướng tới một loại vaccine tiềm năng chống lại được Covid-19, nhưng đã có từ hàng trăm năm trước mang tên BCG.


BCG là gì?

Vaccine BCG – viết tắt của Bacillus Calmette-Guerin (tên tắt của hai nhà khoa học Pháp -bác sĩ, nhà vi trùng học Albert Calmette (1863 – 1933) và nhà thú y, nhà sinh học Camille Guérin (1872- 1961) – đã chế tạo ra vi trùng lao, và được sử dụng lần đầu tiên từ năm 1921.

Lao và Covid-19 là hai bệnh rất khác nhau. Bệnh lao xuất phát từ vi khuẩn, trong khi Covid-19 do virus gây ra. Tuy nhiên vaccine BCG vẫn có thể giúp con người sản sinh miễn dịch đối với một số bệnh khác. Đây được gọi là “tác dụng ngoài mục tiêu” (off-target-effects), theo phó giáo sư, tiến sĩ Denise Faustman, giám đốc miễn dịch tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts.

“Nói cách khác, khi thử nghiệm, vaccine cho thấy những lợi ích nằm ngoài ngăn ngừa lao phổi đơn thuần”, bà nói thêm.

Tiến sĩ Faustman đã nghiên cứu cách vaccine BCG ảnh hưởng đến những người mắc bệnh tiểu đường Loại 1 trong nhiều năm. Bà quan tâm đến việc các tác dụng ngoài mục tiêu của nó thay đổi hệ thống miễn dịch theo những cách có lợi cho những người mắc bệnh tự miễn như bệnh tiểu đường Loại 1 hay không.

BGC được sử dụng rộng rãi suốt 100 năm qua. Đây không chỉ là một liệu pháp miễn dịch phổ biến cho bệnh ung thư bàng quang giai đoạn đầu, nó còn giúp sản sinh kháng thể – tuyến phòng thủ miễn dịch đầu tiên trong cơ thể người.

Vì sao là BCG?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khẳng định BCG là vaccine an toàn nhất với hơn ba tỷ người được tiêm chủng. Đối với mục tiêu chống lại Covid-19, WHO nhận định điều quan trọng nhất là đánh giá liệu vaccine có làm giảm số người nhiễm virus hay không.

Nhà khoa học Albert Calmette (bên trái), và nhà sinh học Camille Guérin. (Wikipedia)

Hiện các nhà khoa học vẫn trong quá trình tìm hiểu lý do vì sao vaccine BCG có hiệu quả chống lại các loại nhiễm trùng khác ngoài bệnh lao. Công trình kéo dài hàng thập kỷ của nhà khoa học Hà Lan Mihai Netea, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Y tế Đại học Radboud, cho thấy vaccine khiến hệ thống miễn dịch trở nên nhạy cảm hơn. Tế bào sẵn sàng phản ứng mạnh mẽ khi các mầm bệnh có cơ chế hoạt động tương tự vi khuẩn lao tấn công cơ thể.

“Nó giống như việc ‘lưu trữ’ cơ chế phòng thủ vào hệ miễn dịch để áp dụng với các mầm bệnh khác trong tương lai”, ông Netea giải thích.

Đã có những thử nghiệm lâm sàng

Nhiều quốc gia đang bắt đầu thử nghiệm lâm sàng ở người để đánh giá độ hiệu quả của BGC, trong đó có Mỹ, Hà Lan và Australia.

Một trong những người đầu tiên thực hiện nghiên cứu là chuyên gia Mihai Netea. Thử nghiệm được tiến hành trên 400 nhân viên y tế. 200 người trong số đó tiêm vaccine lao phổi, số còn lại nhận được giả dược. Kết quả dự kiến có trong hai tháng tới. Ông cũng khởi động một thử nghiệm độc lập, nghiên cứu hiệu quả của vaccine BCG trên những người 60 tuổi trở lên.

Tại Mỹ, phó giáo sư, tiến sĩ Denise Faustman và các đồng nghiệp tiến hành nghiên cứu ở Boston, đang trong giai đoạn đánh giá. Nếu được chấp thuận, bà hy vọng được thử nghiệm trên 4.000 nhân viên y tế.

Nhưng tiến sĩ William Schaffner, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Y khoa Vanderbilt, cho rằng đừng nên quá lạc quan về BCG, mà phải chờ xem thế nào, tuy ông cũng thừa nhận ‘có một chút khác thường.’

Còn nhiều thứ… khác nhau

Trong khi BCG được sử dụng rộng rãi ở các nước đang phát triển thì ở Hoa Kỳ, loại vaccine này không được quản lý thường xuyên, có thể do tại Hoa Kỳ đã có thuốc điều trị bệnh lao.

Các nhà nghiên cứu ở New York đã tìm hiểu và nhận ra mối liên hệ giữa các chính sách tiêm chủng BCG phổ quát ở các quốc gia có tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do Covid-19 không cao. Nghiên cứu chưa được đánh giá ngang hàng hoặc được công bố trên một tạp chí y khoa.

Tại Ý và Hoa Kỳ, nơi không có chính sách tiêm chủng lao đại trà, tỉ lệ tử vong do Covid-19 rất cao. Ngược lại, tại Nhật Bản, tỉ lệ này là rất thấp, cho dù Nhật đã không thực thi chính sách phong toả xã hội nghiêm ngặt.

Ở các nước châu Âu, sự tương phản cũng rõ nét. Tại Ý, nơi không có chương trình vaccine phòng lao, tỉ lệ người chết là 292 trên một triệu dân. Trong khi tại Đức, số lượng người chết chỉ bằng một phần mười, 28 trên một triệu dân. Nhóm nghiên cứu ghi nhận việc vaccine phòng lao đã được sử dụng rộng rãi tại miền Đông nước Đức, tỷ lệ tử vong tại khu vực này thấp hơn phần còn lại của đất nước.

Các quốc gia có chương trình tiêm chủng lao khác, như Hàn Quốc, New Zealand cũng có tỷ lệ tử vong do Covid-19 thấp. Việt Nam là quốc gia, theo số liệu chính thức, được coi là có số lượng người nhiễm virus rất thấp. Ngay từ những năm 1985-1990, Việt Nam đã cho chủng ngừa lao đến toàn bộ các tỉnh, thành phố, ngoại trừ một số điểm vùng sâu, vùng xa.

Nhật Bản bắt đầu tiêm chủng kể từ năm 1947, trong khi Iran chỉ mới tiêm chủng từ năm 1984. Tỉ lệ tử vong do Covid-19 của Nhật thấp hơn Iran đến 100 lần.

Nhưng tại sao Trung Quốc có tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao với Covid-19 mặc dù có chính sách BCG phổ quát từ những năm 1950? Nghiên cứu cho biết Trung Quốc đã có một chính sách suy yếu trong Cách mạng Văn hóa vào những năm 1960 và 1970, có thể đã tạo ra “một nhóm các vật chủ tiềm năng sẽ bị ảnh hưởng và lan truyền COVID-19.”

Các nhà khoa học vẫn đang trên đường nghiên cứu vaccine ngừa Covid-19. Hình minh họa (Getty Images)

Còn theo tiến sĩ Denise Faustman, nếu tin đường cong về sự gia tăng mạnh mẽ dịch bệnh ở Trung Quốc so với một số quốc gia khác mà không có chính sách phổ quát, như Ý, Tây Ban Nha và Mỹ, thì có thể các chủng vaccine BCG khác nhau, có tỷ lệ hiệu quả khác nhau.

Một trong những hạn chế chính của nghiên cứu là so sánh dữ liệu từ các quốc gia khác nhau, có các mốc thời gian khác nhau cho Covid-19 và các khả năng khác nhau để kiểm tra.

“Chúng ta không nên rút ra bất kỳ kết luận nào, bởi vì các quốc gia rất khác nhau. Và do đó, có thể có nhiều lý do khác xác định mức độ thường xuyên xảy ra Covid ở các quốc gia đó.”, tiến sĩ William Schaffner nói.

Đ Trang
(Theo CNN, Bloomberg)