Từng là người chèo lái các ngân hàng trung ương qua khủng hoảng tài chính toàn cầu, ông Mark Carney nay đối mặt với thử thách lớn hơn: lãnh đạo một Canada đang chịu sức ép kinh tế và chia rẽ chính trị. Từ một chuyên gia tài chính, liệu ông có thể thích nghi với môi trường chính trị đầy cạnh tranh và áp lực?
Thử thách đầu tiên mà Thủ tướng Mark Carney phải đối mặt là căng thẳng thương mại với Mỹ. Sau khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025, Tổng thống Donald Trump tiếp tục theo đuổi chính sách “Nước Mỹ trước tiên”, siết chặt các biện pháp bảo hộ kinh tế nhằm giảm thâm hụt thương mại. Trong đó, Canada trở thành một trong những mục tiêu chính khi Washington quyết định áp thuế cao hơn đối với hàng nhập khẩu từ nước này.
Mỹ cáo buộc Ottawa đã hưởng lợi quá mức từ Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) nhờ chính sách thuế ưu đãi và trợ cấp cho doanh nghiệp trong nước. Số liệu cho thấy, năm 2024, thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Canada lên tới gần 36 tỷ USD, tăng hơn 10% so với năm trước. Điều này khiến Washington không chỉ áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt kinh tế mà còn đưa ra những tuyên bố có thể làm gia tăng căng thẳng song phương. Những động thái này không chỉ gây áp lực lên nền kinh tế Canada mà còn đặt chính quyền Ottawa vào tình thế khó khăn.
Theo dự báo, nếu căng thẳng kéo dài, Canada có thể mất khoảng 1,5% GDP – tương đương gần 30 tỷ USD, chủ yếu do xuất khẩu sang Mỹ sụt giảm và dòng vốn đầu tư trực tiếp từ Mỹ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bình luận về diễn biến này, chuyên gia kinh tế Douglas Porter của Ngân hàng Montreal nhận định: “Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang thể hiện lập trường cứng rắn với các đối tác thương mại và Canada không phải ngoại lệ. Với mức thâm hụt thương mại 36 tỷ USD, việc Mỹ thắt chặt chính sách với Ottawa là điều dễ đoán. Tuy nhiên, việc Washington úp mở về khả năng 'hợp nhất' Canada vào Mỹ lại là động thái chưa từng có tiền lệ, có thể khiến dư luận quốc tế phản ứng mạnh mẽ”.
Trước sức ép ngày càng gia tăng từ Mỹ, Thủ tướng Mark Carney khẳng định sẽ giữ vững lập trường. Ông cam kết duy trì các chính sách thuế quan nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời thúc đẩy các giải pháp ngoại giao để tìm kiếm lối thoát cho căng thẳng thương mại. Theo ông Richard Haass, cựu Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR), Ottawa có hai lựa chọn: hoặc nhượng bộ một phần để duy trì quan hệ kinh tế, hoặc đối đầu quyết liệt với chính quyền Tổng thống Donald Trump. “Dù vậy, một cuộc chiến thương mại kéo dài sẽ không chỉ gây tổn hại cho Canada mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả Mỹ”, ông cảnh báo.
Ngoài áp lực từ căng thẳng thương mại, Thủ tướng Mark Carney còn phải đối mặt với những thách thức chính trị trong nước. Khảo sát vào tháng 3/2025 cho thấy đảng Bảo thủ, do ông Pierre Poilievre lãnh đạo, đang dẫn trước đảng Tự do 6 điểm phần trăm, với tỷ lệ ủng hộ đạt 37%. Trước lợi thế này, ông Poilievre không ngừng kêu gọi tổ chức bầu cử liên bang sớm, đồng thời chỉ trích Thủ tướng Mark Carney vì cho rằng ông ưu ái giới tài chính hơn là quan tâm đến lợi ích của người dân. Trước sức ép đó, tân Thủ tướng Canada cần nhanh chóng khẳng định năng lực lãnh đạo để củng cố lòng tin của cử tri.
Bà Janice Stein, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế Munk thuộc Đại học Toronto, nhận định: “Việc đảng Bảo thủ đang vươn lên dẫn đầu các cuộc thăm dò cho thấy cử tri Canada dường như không còn quá gắn bó với đảng Tự do sau nhiệm kỳ dài của ông Justin Trudeau. Nếu ông Mark Carney không nhanh chóng tạo dấu ấn, ông có thể phải đối diện với nguy cơ bầu cử sớm”.
Chung quan điểm, nhà bình luận chính trị Andrew Coyne của National Post phân tích: “Thủ tướng Mark Carney được xem là một nhà kỹ trị xuất sắc, nhưng kinh nghiệm điều hành một ngân hàng trung ương rất khác với việc lãnh đạo một chính phủ, nhất là trong bối cảnh phe đối lập đang ngày càng quyết liệt”.
Trong nước, Thủ tướng Mark Carney đang đối diện với hàng loạt thách thức cấp bách, từ lạm phát leo thang, giá nhà tăng vọt đến sự phân hóa xã hội ngày càng rõ nét. Lạm phát trong tháng 2/2025 đã chạm mức 5,2% - cao nhất trong một thập niên, trong khi tỷ lệ thất nghiệp đạt 7,8%, đồng nghĩa với khoảng 100.000 lao động trong lĩnh vực sản xuất và chế tạo mất việc do tác động từ căng thẳng thương mại với Mỹ. Bên cạnh đó, giá nhà ở các đô thị lớn như Toronto và Vancouver tiếp tục lập kỷ lục, lần lượt đạt 1,2 triệu CAD và 1,4 triệu CAD, vượt xa khả năng chi trả của phần lớn người dân. Những yếu tố này đặt chính phủ mới vào tình thế đầy thách thức.
Để ứng phó, Thủ tướng Mark Carney dự kiến sẽ siết chặt chính sách tài khóa nhằm kiểm soát lạm phát, đồng thời đưa ra một loạt giải pháp cụ thể như đẩy nhanh tốc độ xây dựng nhà ở, nới lỏng các quy định về thương mại nội địa để kích thích kinh tế và tháo gỡ những bế tắc trong nước. Một trong những ưu tiên hàng đầu của ông là ổn định thị trường lao động, với mục tiêu thúc đẩy tăng trưởng và bảo vệ việc làm trước sức ép từ bên ngoài.
Ông Mark Carney tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng thứ 24 của Canada ngày 14/3.
Ngoài ra, ông cũng tuyên bố sẽ rà soát lại chính sách nhập cư để đảm bảo sự cân bằng giữa nhu cầu nhân lực và khả năng đáp ứng của hệ thống hạ tầng xã hội. Trong bối cảnh khủng hoảng nhà ở, ông cam kết sẽ đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà mới để đáp ứng nhu cầu thực tế, đồng thời điều chỉnh chính sách nhập cư sao cho phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội hiện nay. Một đề xuất gây nhiều tranh luận của ông là tạm dừng kế hoạch tăng thuế đối với thu nhập đầu tư nhằm thu hút thêm vốn vào nền kinh tế. Song song với đó, ông cam kết tìm ra cách hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và các mục tiêu môi trường, trong đó có việc xem xét lại một số chính sách khí hậu để giảm bớt gánh nặng chi phí năng lượng cho người dân.
Nhận định về tình hình kinh tế Canada, nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel Paul Krugman cho rằng: “Canada đang đứng trước bài toán khó - vừa phải kiểm soát lạm phát, vừa phải duy trì tăng trưởng. Nếu chính phủ siết chặt tài khóa quá mức, nền kinh tế có thể rơi vào suy thoái sâu hơn”.
Về đối ngoại, Thủ tướng Mark Carney đang tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ bằng cách thúc đẩy hợp tác với Liên minh châu Âu (EU) và khu vực châu Á. Canada đặc biệt kỳ vọng mở rộng Hiệp định thương mại tự do Canada - EU (CETA), song đến nay, Brussels vẫn chưa đưa ra cam kết cụ thể. Tại châu Á, Nhật Bản và ASEAN được đánh giá là những đối tác tiềm năng, nhưng các rào cản thương mại và chính sách bảo hộ của Ottawa vẫn là trở ngại cần tháo gỡ.
Cựu Thủ tướng Canada Jean Chrétien nhận định: “Đã đến lúc Canada cần giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ. Việc mở rộng hợp tác với EU và châu Á là hướng đi hợp lý, nhưng Ottawa cần một chiến lược rõ ràng để thu hút đầu tư từ các khu vực này”. Chia sẻ quan điểm này, bà Mireya Solís, chuyên gia về châu Á tại Viện Brookings, cho rằng: “ASEAN và Nhật Bản có thể trở thành những đối tác quan trọng của Canada trong bối cảnh nước này muốn đa dạng hóa thương mại ngoài khu vực Bắc Mỹ. Tuy nhiên, để tiếp cận các thị trường này hiệu quả hơn, Ottawa cần linh hoạt hơn trong các chính sách về thuế quan và đầu tư”.
Trước những áp lực chồng chất và kỳ vọng lớn lao, câu hỏi đặt ra là liệu Thủ tướng Mark Carney có thể chèo lái Canada vượt qua giai đoạn đầy thách thức này hay không. Xuất thân là một chuyên gia trong lĩnh vực tài chính, ông từng đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Chính vì vậy, nhiều người dân Canada kỳ vọng rằng kinh nghiệm quản lý khủng hoảng của ông sẽ giúp đất nước vượt qua những khó khăn hiện tại.
Tuy nhiên, để thành công, ông không chỉ cần sự khéo léo trong quan hệ với Mỹ, mà còn phải chứng minh bản lĩnh lãnh đạo trước những chia rẽ chính trị trong nước và giải quyết hiệu quả các vấn đề kinh tế - xã hội đang ngày càng nhức nhối. Giờ đây, ông không còn đứng trong vai trò một chuyên gia tài chính, mà là một chính trị gia thực thụ - người phải đưa ra những quyết sách có ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai đất nước. Nếu thất bại, ông có thể chỉ là một dấu lặng trên chính trường Canada. Nhưng nếu thành công, Mark Carney có thể thay đổi hoàn toàn cuộc chơi.
