Nhà thương thí ở miền Nam hoạt động ra sao?
Sở dĩ gọi là “nhà thương thí” là do việc chạy chữa tại những nơi này hoàn toàn miễn phí… Người bịnh chỉ lo việc dinh dưỡng theo toa bác sĩ.
Những người sống ở Sài G̣n trước năm 1975 chắc chắn vẫn chưa quên những cái tên “nhà thương” như nhà thương Chợ Rẫy, Chợ Quán, Đồn Đất, Nguyễn Văn Học, Từ Dũ, V́ Dân…
Bác sĩ Phan Xuân Trung giải thích, “thương” là từ Hán Việt, là sự tổn hại cơ thể. Có nhiều ví dụ: cứu thương, thương tích, thương tật, thương binh, tổn thương, trọng thương... C̣n “nhà” được hiểu là công sở, cơ quan lo việc xă hội.
Dân miền Nam thường gọi các công sở là “nhà”. Ví dụ nhà đèn, nhà ga, nhà trường, nhà binh, nhà việc, nhà băng, nhà hàng, nhà tù hay nhà lao, nhà chùa, nhà thờ, nhà quan... Theo đó “nhà thương” là công sở lo về sức khỏe, bệnh tật, tức là bệnh viện. Chữ “thương” ở đây trùng từ với thương yêu, chăm sóc nên bệnh viện được hiểu là nơi bệnh nhân được thương yêu.
Nhà thương thí là bệnh viện miễn phí. Thí là cho, ví dụ thí chủ, bố thí. Hầu hết bệnh viện công do nhà nước Việt Nam Cộng Ḥa đầu tư được xem là nhà thương thí. Khác với nhà thương thí là nhà thương tư tức bệnh viện tư, có thu phí.
Đương nhiên nhà thương công th́ chật chội, không thoải mái tiện nghi, nhưng bù lại các ca bệnh nặng ngặt nghèo th́ phải vô nhà thương công, sanh con so th́ phải vô Từ Dũ hay Hùng Vương, v́ đó là mấy nhà thương thực tập của trường y Sài G̣n, tập trung các thầy, các cô, giáo sư, bác sĩ ưu tú của miền Nam.
Công tâm mà nói, thỉnh thoảng cũng có người thân bịnh nhân la bài hải lên “đây là nhà thương chớ đâu phải nhà ghét”, khi họ thấy y tá hằn hằn học nặng tay.
Số liệu thống kê cho biết, tính đến năm 1963 th́ ở miền Nam Việt Nam có hai tỉnh Quảng Tín và Phú Bổn không có bệnh viện. Các tỉnh kia đều có đủ cơ sở bệnh viện, pḥng thí nghiệm và quang tuyến.
Bệnh viện tỉnh thường chia thành ba khu nội y, giải phẫu và sản khoa. Trưởng ty y tế là một bác sĩ phụ trách chương tŕnh y tế trong tỉnh. Giám đốc bệnh viện cũng là một bác sĩ y khoa. Bệnh nhân nhập viện vào các bệnh viện công không phải trả tiền.
Tổng số bệnh viện dân sự toàn cơi miền Nam Việt Nam vào năm 1965 là 101 cơ sở với 25.000 giường. Riêng thủ đô Sài G̣n có 11 bệnh viện công, cung cấp gần 5.000 giường. Tính vào năm 1970 th́ trên toàn quốc có hơn 570.000 ca nhập viện, và b́nh quân là 1 giường bệnh viện mỗi 625 dân.
Một số chuyên khoa có bệnh viện riêng như bệnh viện Nhi đồng Sài G̣n. Khoa tâm thần có ba cơ sở chính là bệnh viện Chợ Quán ở Sài G̣n, bệnh viện Huế, và bệnh viện Nguyễn Văn Hoài ở Biên Ḥa; bệnh viện Biên Ḥa có 1200 giường (1965) với tên gọi dân gian là “nhà thương điên Biên Ḥa”.
Ngân sách quốc gia khi ấy c̣n phải gánh cho chi phí chiến tranh, thế nhưng bệnh viện công và trường học công lập, tất cả đều miễn phí.
Đề cập về bệnh viện V́ Dân, một người am tường kể rằng thật ra đây không hẳn là bệnh viện công, mà là một bệnh viện tư thuộc Hội Phụ nữ Phụng sự Xă hội, dành 25% số giường cho bệnh nhân nghèo được giảm phí hay miễn phí tùy trường hợp do sự cứu xét và quyết định của Ban Xă hội hàng ngày tới bệnh viện này làm việc.
Lưu ư là bệnh nhân nghèo được săn sóc, ăn uống do bệnh viện chu cấp hệt như bệnh nhân hạng trả tiền, chỉ có khác là hưởng thuốc miễn phí do Bộ Y tế hay các tổ chức thiện nguyện cho và nằm pḥng 4 giường; dĩ nhiên là mỗi người một giường, chứ không phải là một giường hai người bệnh như ở nhiều bệnh viện công lập hiện nay.
Về sau này, không rơ độ xác tín, người ta thấy chế độ mới sau tháng tư, 1975 tung ra tin rằng, nguồn thuốc men, thiết bị y tế lấy từ ngân khố Chính phủ dành cho quân đội. Thực chất, bệnh viện V́ Dân đây là sân sau tiêu thụ các loại thuốc Tây nhập khẩu, sản xuất, bào chế trong nước của vợ chồng tổng thống, kết hợp với ông trùm thuốc Tây, dược phẩm miền Nam là Nguyễn Cao Thăng.
Trong suốt những năm từ 1967 - 1975, bệnh viện V́ Dân của bà Thiệu mang về số lợi nhuận kếch xù cho bà. Gần như rất hiếm hoi người nghèo, nếu không quen thân, mới được trị bệnh theo tiêu chuẩn “100 giường bệnh miễn phí”.
Ông Nguyễn Tiến Hưng, cựu Tổng trưởng Kế hoạch của Chính phủ Việt Nam Cộng Ḥa, kiêm cố vấn của tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, trong cuốn “Tâm tư tổng thống Thiệu” do ông chấp bút, có đoạn liên quan bệnh viện V́ Dân khi kể về bà Nguyễn Thị Mai Anh:
“Đối với bà th́ đây là một niềm vui lớn và nó c̣n ghi dấu ấn trong tâm trí. Đây cũng là một di sản quư hóa mà bà để lại cho người dân, nhất là những người nghèo. Chúng tôi đă có dịp tới thăm nhà thương này và thấy nó được xây cất theo tiêu chuẩn quốc tế, được trang bị rất hiện đại, với 400 giường bệnh. Người khám bệnh và chữa bệnh luôn được miễn phí. Các bác sĩ, y sĩ, y tá được chọn lọc cẩn thận. Ngoài ra, lại c̣n những sinh viên y, dược, xung phong làm việc từ thiện”.
Ông Nguyễn Tiến Hưng viết: “Tài trợ cho bệnh viện này hoàn toàn không dính dáng ǵ đến ngân sách quốc gia mà do sự đóng góp của những cơ quan từ thiện, những người có hảo tâm trong nước cũng như ngoại giao đoàn. Bà nói tới sự đóng góp đặc biệt của bốn ṭa Ṭa Đại sứ: Đài Loan, Triều Tiên, Nhật Bản và Hà Lan. Bà đi vận động xây nhà thương là do sự đam mê công tác xă hội, hoàn toàn không có mục đích chính trị như một số người đồn thổi”.
Bà Nguyễn Thị Mai Anh, phu nhân cố tổng thống Việt Nam Cộng Ḥa Nguyễn Văn Thiệu, qua đời hôm 15-10-2021 ở Hoa Kỳ, hưởng thượng thọ 91 tuổi. Có lẽ nhiều người nhớ về bà Nguyễn Văn Thiệu như là người lập ra nhà thương thí V́ Dân, hơn là một đệ nhất phu nhân của nền đệ nhị cộng ḥa.