Người dân có quyền được các cơ quan nhà nước cung cấp thông tin một cách đầy đủ, kịp thời, chính xác. Nếu bị từ chối có thể khiếu nại, khởi kiện. Mới đây, vụ kiện hành chính đầu tiên về quyền tiếp cận thông tin của công dân được TAND tỉnh Khánh Ḥa xét xử sơ thẩm.
Ông Nguyễn Văn B́nh bị Chủ tịch và Văn pḥng UBND tỉnh Khánh Ḥa từ chối cung cấp thông tin là Giấy chứng nhận đầu tư sân golf của doanh nghiệp, nên khởi kiện yêu cầu ṭa tuyên hủy các văn bản này; đồng thời buộc UBND tỉnh phải cung cấp thông tin để ông có căn cứ khiếu nại việc thu hồi đất cho doanh nghiệp làm sân golf.
Tuy nhiên, TAND tỉnh Khánh Ḥa đă bác yêu cầu khởi kiện của ông B́nh. VKSND cùng cấp sau đó kháng nghị v́ cho rằng quyết định của ṭa "vượt quá phạm vi xét xử và làm mất quyền khởi kiện của người dân". Viện đề nghị TAND Cấp cao tại Đà Nẵng sửa lại bản án sơ thẩm, không bác yêu cầu của ông B́nh.
Theo luật sư Vơ Đan Mạch (Giám đốc Công ty TNHH MTV Ta Pha), dù yêu cầu của ông B́nh chưa được ṭa chấp nhận, song vụ án đánh dấu bước quan trọng về quyền tiếp cận thông tin của người dân cần được pháp luật bảo vệ. Đây là một trong những quyền cơ bản của công dân, được quy định trong Hiến pháp năm 2013. Ngoài ra, Luật Tiếp cận thông tin 2016 cũng quy định rơ về quyền, nghĩa vụ tiếp cận thông tin của công dân cũng như trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan nhà nước trong việc bảo đảm quyền này.
Luật sư Mạch cho rằng, Luật Tiếp cận thông tin có ư nghĩa quan trọng trong việc phát huy dân chủ, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân... cũng như đáp ứng nhu cầu nắm bắt thông tin của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp. "Việc người dân được tiếp cận thông tin một cách đầy đủ c̣n góp phần pḥng, chống tham nhũng; tăng tính minh bạch của thị trường; nâng cao hiểu biết và sự tham gia của công dân vào hoạt động quản lư nhà nước", luật sư Mạch nói.
Điều 8 của luật này quy định công dân có quyền được cung cấp thông tin một cách đầy đủ, chính xác, kịp thời (trừ những thông tin thuộc bí mật Nhà nước hoặc những thông tin mà nếu tiếp cận sẽ nguy hại đến lợi ích Nhà nước, an ninh quốc gia... được quy định tại Điều 5, Điều 6). Đối với những thông tin thuộc bí mật Nhà nước đă được giải mật, công dân vẫn được quyền tiếp cận.
Ngoài ra, trong một số trường hợp công dân muốn tiếp cận thông tin buộc phải có điều kiện, như: thông tin liên quan đến bí mật kinh doanh (công dân được tiếp cận trong trường hợp chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó đồng ư); thông tin liên quan đến bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân (phải được người đó đồng ư).
Người dân được tự do tiếp cận thông tin cơ quan nhà nước đă công khai, hoặc có thể yêu cầu cơ quan nhà nước cung cấp thông tin cho ḿnh. Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 29, tùy từng trường hợp cụ thể, người dân được thực hiện quyền tiếp cận khác nhau.
Việc cung cấp thông tin có thể được thực hiện trực tiếp tại trụ sở cơ quan, qua mạng hoặc dịch vụ bưu chính, fax... Thời gian cung cấp có thể là cung cấp ngay, hoặc trong thời hạn 10 ngày đến một tháng tùy thông tin đơn giản, có sẵn hay phức tạp cần phải tập hợp...
Để đảm bảo quyền tiếp cận thông tin của người dân, Điều 15 của luật này quy định người nào có hành vi vi phạm pháp luật về cung cấp thông tin, tùy tính chất, mức độ có thể bị xử lư kỷ luật, xử lư vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm h́nh. Nếu việc cung cấp thông tin mà gây thiệt hại th́ cơ quan Nhà nước phải bồi thường.
Tuy nhiên, trường hợp cơ quan nhà nước không cung cấp thông tin hoặc cung cấp không đúng hạn theo yêu cầu của người dân th́ pháp luật hiện hành vẫn chưa có những quy định cụ thể về chế tài, biện pháp xử lư, khắc phục hậu quả.
"Thiếu sót này sẽ làm ảnh hưởng không nhỏ đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Do đó, con đường để người dân tự bảo vệ ḿnh trong trường hợp quyền tiếp cận thông tin bị xâm phạm, đó là khiếu nại hoặc khởi kiện vụ án hành chính".