XÀ BÔNG CÔ BA – Nguyễn Ngọc Chinh
Nếu người miền Bắc khâm phục nhà tài phiệt Bạch Thái Bưởi th́ ở miền Nam có ông Trương Văn Bền (1883 – 1956), chủ nhân nhăn hiệu Xà bông Cô Ba.
Cả hai đều thành công trên thương trường nhưng không hề trải qua trường lớp và dĩ nhiên là không bằng cấp. Điều đó chứng tỏ họ là những con người có đầu óc kinh doanh, tháo vát, nhiều sáng kiến, đóng góp thiết thực vào công cuộc phát triển kinh tế đất nước.
Trước khi làm một nhà doanh thương, ông Bền c̣n là một ông Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ. Gia sản đồ sộ của Trương Văn Bền là do công sức của ông làm ra. Không phải ông Bền làm giàu bằng ruộng đất, ông có một lối đi riêng bằng con đường công nghiệp đáng để làm gương cho những người đi sau.
Là người Việt gốc Hoa, sinh năm 1883 tại Chợ Lớn, ông Trương Văn Bền thuộc một gia đ́nh khá giả. Ông có đi Pháp nhiều lần, nhưng chưa hề học qua một trường chuyên nghiệp nào.
Theo bảng lượng giá để đánh thuế của Phủ toàn quyền Đông Dương ở Hà Nội, năm 1941, ông Trương Văn Bền phải đóng thuế cho chính phủ một số tiền lên tới 107.000 đồng, trong khi đó, giá vàng khoảng 60 đồng/lượng.
Là người nhạy cảm trong việc thương mại, nh́n xa thấy rộng, ông Bền biết rơ một tiềm năng kinh tế Việt nam c̣n bị lăng quên :
Cây dừa.
Từ năm 1918, ông đă lập xưởng ép dầu dừa (dùng trong kỹ nghệ xà bông, mỹ phẩm) mỗi tháng sản xuất 1.500 tấn.
Năm 1932, hăng xà bông Trương Văn Bền được thành lập tại đường Quai de Cambodge (trước chợ Kim Biên bây giờ), ban đầu sản xuất 600 tấn xà bông giặt mỗi tháng.
Từ khi Xà bông Cô Ba tức xà bông thơm đầu tiên của Việt Nam ra đời,
Cô Ba đă đánh bạt xà bông thơm của Pháp, nhập cảng từ Marseille, nhờ phẩm chất tốt, giá thành thấp.
Trong thương trường,
ông Bền có chủ trương riêng để tạo uy tín là phải giữ chất lượng tốt và sản phẩm phải hợp với túi tiền người tiêu dùng.
Ông nh́n xa thấy rộng, không theo lối chụp giựt, ăn xổi ở th́.
Mặc đầu có địa vị cao trong xă hội, nhưng ông Bền không tự măn. Ông luôn luôn t́m ṭi, học hỏi kinh nghiệm mỗi lần có dịp qua Pháp.
Khi máy giặt được phát minh và nhập cảng vào Việt Nam, ông Bền liền sản xuất loại bột giặt để thích ứng ngay.
Loại bột giặt Viso của ông Trương Văn Khôi, và bột giặt Việt Nam của hăng xà bông Trương Văn Bền (lúc đó đổi thành Hăng Xà bông Việt nam), có đủ sức cạnh tranh với bột giặt nhập cảng từ Mỹ.
Những người lớn tuổi, không ai không biết đến xà bông “Cô Ba”, có in h́nh nổi trên cục xà bông thơm h́nh oval. Ngoài hộp xà bông bằng giấy carton cũng có in h́nh người đàn bà búi tóc đó.
Nhiều giai thoại kể lại rằng người đàn bà in h́nh trong cục xà bông thơm và nhăn hiệu đó chính là người vợ thứ của ông Bền. Cái hay của ông Trương Văn Bền là biết áp dụng tâm lư, đưa h́nh ảnh Cô Ba, người đẹp huyền thoại trong dân gian làm nhăn hiệu cho sản phẩm hàng hoá của ḿnh.
Khi đă định h́nh được tên tuổi sản phẩm và thị trường tiêu dùng, Trương Văn Bền đặc biệt chú trọng vào quảng cáo, khuếch trương thương hiệu.
Trong suốt thời gian dài hầu hết báo chí thời đó đều đăng mục quảng cáo “Dùng xà bông xấu, mục quần áo” hoặc “Người Việt Nam nên xài xà bông Việt Nam” của Hăng Xà bông Trương Văn Bền.
Trong các cuộc triển lăm được mở cửa hàng năm tại các tỉnh và Sài G̣n, bao giờ gian hàng của ông Bền cũng được thiết lập đặc biệt nhất với mô h́nh một cục xà bông khổng lồ gây được sự chú ư và ṭ ṃ đặc biệt của người xem.
Chưa dừng lại ở đó, tại các gian hàng c̣n có bán xà bông gọi là chào hàng với giá rẻ hơn bên ngoài đến 25%.
Trương Văn Bền c̣n đưa nhăn hiệu xà bông Trương Văn Bền vào những loại h́nh nghệ thuật dân tộc được người Việt yêu thích như vọng cổ, thơ lục bát đề cao tinh thần dân tộc, ḷng yêu nước… khiến cho từ giới b́nh dân đến trí thức người Việt đều biết đến sản phẩm của ông.
Không chỉ nổi tiếng trong lĩnh vực sản xuất tinh dầu, xà bông, Trương Văn Bền c̣n nổi tiếng trong kinh doanh lúa gạo,.
Với sự ra đời của Hăng Xà bông Trương Văn Bền ở Nam Kỳ năm 1932, Việt Nam hănh diện được một xưởng công nghệ quy mô, góp phần vào công cuộc phát triển kinh tế trong thời kỳ phôi thai.
Các xưởng ép dầu, xưởng làm xà bông, thâu nhận và tạo công ăn việc làm cho trên 200 công nhân.
Khi công việc làm ăn phát đạt thêm, ông Bền c̣n xuất tiền cất một dăy phố 50 căn, gần Ngă Sáu Chợ Lớn, nằm góc đường Armans Rousseau và Général Lizé (trước năm 1975 đổi thành Minh Mạng-Hùng Vương).
Ông Bền có nhiều con trai lẫn gái. Một người con, tôi được nghe nhắc tới là ông Trương Khắc Trí, từng là chủ tịch ban quản trị Việt nam Công Thương Ngân Hàng (lập năm 1953) tại Sài g̣n.
Người con trai út, ông Trương Khắc Cần, thay cha quản lư Hăng Xà bông Việt nam cho tới năm 1975.
Sau năm 1975,
Công ty Trương Văn Bền và Các Con trở thành Nhà máy hợp doanh Xà bông Việt Nam thuộc Bộ Công nghiệp nhẹ.
Năm 1995, đơn vị này trở thành công ty Phương Đông thuộc Bộ Công nghiệp.
Tháng 7/1995, công ty Phương Đông liên doanh với tập đoàn Proter & Gamble lập một nhà máy mới ở Sông Bé.
Trong kư sự Một tháng ở Nam Kỳ, nhà văn Phạm Quỳnh có nhắc đến ông Trương Văn Bền :
Ông Trương Văn Bền là một nhà công nghiệp to ở Chợ Lớn, năm trước cũng có ra xem hội chợ ở Hà Nội, đem xe hơi ra đón các phái viên Bắc Kỳ về xem nhà máy dầu và nhà máy gạo của ông ở Chợ Lớn.
Xem qua cái công cuộc ông gây dựng lên, đă to tát như thế mà chúng tôi thấy hứng khởi trong ḷng, mong mỏi cho đồng bào ta ngày một nhiều người như ông, ngơ hầu chiếm được phần to lớn trong trường kinh tế nước nhà và thoát ly được cái ách người Tàu về đường công nghệ thương nghiệp”.
(Trích Hồi Ức Một Đời Người – Nguyễn Ngọc Chính)
Phan Tất Đại chuyển tiếp