08/01/20
“Ngu dốt mới là thứ hay sinh ra sự tự phụ chứ không phải là tri thức.”
Charles Darwin
Trong thời gian gần đây một thuật ngữ được gọi là “Hiệu ứng Dunning-Kruger” dù kém thông dụng trong ngành Tâm lư học nhưng lại được một vài tạp chí Mỹ như là Salon, Politico và Tạp chí New York nhắc đến qua các bài viết có liên quan đến Donald Trump, Tổng thống thứ 45 của Mỹ.
Qua đó, “Hiệu ứng Dunning-Kruger”, một nguyên lư (principle) của tâm lư học đang trở nên nổi tiếng hơn nhiều so với trước đây.
Vào năm 1995, McArthur Wheeler cướp hai nhà Bank tại Pittsburgh, Mỹ. Anh ta bị cảnh sát bắt ngay lập tức sau đó v́ bị máy quay phim trong ngân hàng nhận diện rơ ràng.
Khi bị bắt anh tỏ vẻ ngạc nhiên: “Làm sao tôi lại bị nhận diện, tôi đă che mặt rồi mà?“ Th́ ra để t́m cách che mặt khỏi bị nhận diện, anh ta có lấy nước chanh vắt ra để xoa lên mặt! Câu chuyện “dốt mà cứ tưởng ḿnh giỏi” của McArthur Wheeler đă gây cảm hứng cho nhà tâm lư gia David Dunning bỏ công nghiên cứu về hiện tượng kỳ lạ này. Kết quả về sau, David Dunning và Justin Kruger, anh sinh viên cùng nghiên cứu lập nên hiệu ứng tâm lư, đặt tên “hiệu ứng Dunning-Kruger”. Cả hai cùng quan sát để nhận ra rằng, có những người không biết hoặc không có khái niệm về một lĩnh vực nhất định nào đó lại thường tin rằng họ có năng lực nhiều hơn so với khả năng thực sự của họ. Không thiếu những người lái xe thật tệ mà cứ nghĩ ḿnh là một tay lái …lụa. Có những người hoàn toàn không có khái niệm về hài hước th́ lại nghĩ ḿnh là tay nói giễu có duyên. Rơ ràng nhất là trường hợp Trump, một doanh nhân chuyên nghiệp lại tưởng rằng ḿnh là một chính trị gia xuất sắc, tuyệt vời nhất trong lịch sử tổng thống Mỹ từ xưa đến nay.
Dunning và Kruger ghi nhận, tư liệu hệ thống hóa hiệu ứng này qua một số trường hợp có liên quan cùng nhau. Kết quả đầu tiên của hai thầy tṛ được công bố vào năm 1999 với ấn bản mang tựa đề độc đáo:
“Không học và không ư thức về nó: Những khó khăn trong việc nhận ra sự thiếu khả năng của chính ḿnh dẫn đến việc tự đánh giá cao”.
Cả hai tác giả khẳng định, bạn cần kỹ năng và kiến thức để tự đánh giá, để biết được bạn có kỹ năng và hiểu biết như thế nào. Lấy ví dụ điển h́nh, một cô gái khiếm thị có thể nghĩ ḿnh là một hoa hậu hoặc một ca sĩ ca sĩ điếc tai có thể không thể phân biệt được tài năng của ḿnh với những danh ca khác.
Nh́n qua biểu đồ Hiệu ứng Dunning-Kruger (sự tương quan giữa Tự tin (Confidence) và Khả năng (Competence) ta sẽ dễ dàng nhận thấy những người không biết ǵ (None), kỹ năng kém lại có sự tự tin trên mức thực tế, họ nghĩ rằng họ biết tất cả. Có thể gọi đây là ảo tưởng tự tôn (illusory) (bên trái của biểu đồ).
Sau đó, với kinh nghiệm ngày càng tăng, mọi người nhận ra rằng họ ít biết hơn như họ tưởng, kỹ năng của họ khiêm tốn như thế nào. Các nhận thức tự tin lấy ḿnh lại giảm dần đạt đến mức thấp nhất (phần giữa của biểu đồ).
Trong khi đó, những người có kỹ năng cao lại đánh giá thấp năng lực của họ. Giới tâm lư gia gọi đây là ảo tưởng tự ti (illusory inferiority). Hoặc diễn giải theo triết lư th́ người có hiểu biết cao, họ thấy “cái biết” của con người là vô tận so với “cái biết” quá khiêm tốn của họ (bên phải của biểu đồ). Đây cũng là điều mà cách đây 400 năm William Shakespeare đă từng nói: “Người khờ nghĩ ḿnh là người khôn ngoan, nhưng người khôn ngoan biết ḿnh là một kẻ ngốc.”
Qua hiệu ứng “Dunning-Kruger” ta có thể rút ra nhận xét rằng: một người năng lực kém không thể nhận ra giới hạn của sự kém cỏi của họ nên thường có khuynh hướng đánh giá quá cao năng lực của ḿnh và cũng từ đó họ không thể nhận ra kỹ năng, năng lực thật sự của người khác.
Đất nước nào có những nhà lănh đạo chính trị thuộc loại “hiệu ứng Dunning-Kruger” th́ thật là một tai họa cho dân tộc của họ. Chính sự kém cỏi lại là nguyên nhân của việc không nhận ra sự kém cỏi để rồi sinh ra tính quá tự tin (overconfidence), từ đó đưa ra những quyết định sai lầm nhưng lại không chịu thu hồi quyết định của ḿnh.
Xét cho kỹ, “hiệu ứng Dunning-Kruger” chỉ cách Narcissism (Tính tự yêu ḿnh) một tầm tay ngắn. Cái khác là những người tự yêu ḿnh (Narcissist) có thể họ có khả năng nhưng lại quá tự cao, xem “trời bằng vung”. Một ví dụ cụ thể nhất cho người vừa thuộc narcissist vừa “Dunning-Kruger” không ai khác hơn là Donald Trump. Theo dơi những lời tuyên bố, những lời tự tán dương ḿnh, những lời chê bai người khác, lỗi lầm luôn luôn là do người khác chứ ông ta hoàn toàn vô can th́ thực sự Trump vừa narcissist vừa “Dunning-Kruger”.
Tại đây sẽ có người đặt câu hỏi ngược lại: Nếu nói Trump thuộc “hiệu ứng Dunning-Kruger” có nghĩa ông ta không có khả năng nhưng sự thật Trump là một doanh nhân thành công giàu có, với hàng trăm cơ sở làm ăn?
Thật vậy, không ai chối căi Trump là người có tài biết làm giàu nhưng ông ta lại là người hoàn toàn không có kỹ năng lănh đạo chính trị. Với một hệ thống phân quyền phức tạp dựa theo hiến pháp Mỹ từ 1787 đến nay nhằm tránh tập trung quyền lực vào tay một Tổng thống, để được xem là một tổng thống tài năng, có uy quyền th́ ông ta phải cần có ba tố chất tối thiểu là phải biết thỏa hiệp, ngoại giao khéo léo và đạo đức chính trị.
Cả ba tố chất quan trọng nhất này là con số không đối với Trump. Từ đó dẫn đến kết quả, sau gần ba năm dù được xem là người có quyền lực nhất của Mỹ và ngay cả của thế giới, Trump nhảy từ thất bại này sang thất bại khác. Dù đảng Cộng Ḥa của Trump thống lĩnh cả Hạ viện và Thượng viện của quốc hội Mỹ nhưng ông ta chưa đạt được một kết quả nào đáng kể:
- Từ nỗ lực không thành muốn xóa sổ luật chăm sóc sức khỏe mang dấu ấn của cựu Tổng thống Barack Obama sang sắc lệnh cấm di dân từ sáu nước Hồi giáo, dựng bức tường biên giới Mexico, từ thất bại điều đ́nh với Bắc Hàn, Iran sang EU, khối Nato, đàm phán lại để điều đ́nh hiệp ước khí hậu Paris v.v…
Cái duy nhất mà Trump được chú ư là tài nói láo, Trump nói láo hàng ngày trong khi cứ nhất quyết gán cho giới truyền thông là “fake new”.
Chỉ v́ thiếu kỹ năng thỏa hiệp và ngoại giao và đạo đức, Trump được xem là một tổng thống yếu nhất và tệ nhất, bị thế giới khinh thường nhất trong số 45 vị tổng thống từ 1789 đến nay. (1)
Phương Tôn
(1): Theo cuộc thăm ḍ ư kiến hiện nay do Real Clear Politics b́nh chọn, 56 phần trăm người Mỹ không hài ḷng với công việc của Trump và 39 phần trăm hài ḷng. 57 phần trăm của người dân Mỹ không thích ông ta.
Tờ Washington Post đưa ra kết quả khảo sát của đại học Maryland, 70% người Mỹ tin rằng chính phủ của Trump đă thất bại. Quan điểm tiêu cực của Tổng thống và công việc của ông cũng đưa ra một h́nh ảnh tiêu cực về t́nh trạng của đất nước: 70% người Mỹ tin rằng dưới sự lănh đạo của Trump, đất nước này đang bị chia rẽ trầm trọng như chưa bao giờ có trong ṿng nữa thế kỷ trở lại. Niềm tin của người Mỹ dành cho các chính trị gia và niềm tự hào trong nền dân chủ của họ đă giảm xuống mức thấp lịch sử.
Và đa số đổ lỗi cho Trump v́ điều đó