- Đó là ngôi miếu thờ bà Ấu Triệu (bà Triệu nhỏ). Cái tên Ấu Triệu do Phan Bội Châu đặt cho người nữ đồng chí Lê Thị Đàn.


Bà người xã Thế Lại Thượng, tỉnh Thừa Thiên, là một nữ liệt sĩ hoạt động tích cực trong phong trào yêu nước - cách mạng của Duy Tân hội ở nước ta hồi đầu thế kỷ XX.

Năm 1910, bà bị mật thám Pháp bắt và giải về nhà lao Thừa Phủ (Huế). Thượng thư bộ Hình và là tên tay sai đắc lực của thực dân Pháp lúc bấy giờ là Trương Như Cương tự thân xét hỏi vụ này. Hắn dùng đủ ngón của mật thám nhà nghề tra khảo bà, khi khuyên bảo đường mật, khi hăm dọa khổ hình, nhưng trước sau vẫn không tìm được từ bà một lời khai báo nào cả.

Một hôm bà bảo Trương Như Cương: Các việc bí mật của Hội tôi đều biết hết, nhưng hiện nay mình mẩy tôi đau lắm, nói năng cũng khó mà rành rẽ được. Vậy tôi xin được ở riêng một phòng yên tĩnh, có đủ giấy bút mực và nhờ mở gông cùm cho tôi nghỉ một đêm, cho được tắm rửa sạch sẽ, đầu óc được rảnh rang, tôi sẽ nhớ lại và viết ra hết mọi điều.

Trương Như Cương tin là thật, bèn làm theo yêu cầu của bà. Đêm hôm ấy, một mình ngồi trong phòng vắng lặng, bên ngọn đèn hiu hắt, bà viết một mạch bản "cung từ" thật dài, toàn là những lời chửi mắng, lên án tội ác của giặc Pháp và bè lũ tay sai như Trương Như Cương. Viết xong, bà cắn đầu ngón tay viết lên tường ba bài thơ tuyệt mệnh bằng máu, rồi dùng dây thắt lưng lụa trắng treo cổ để kết liễu cuộc đời hiến thân cho nước của mình.

Sáng hôm sau, Trương Như Cương cho người vào lấy tờ khai thì Lê Thị Đàn đã yên giấc ngàn thu, để lại trên bàn cho chúng bản viết đầy những lời cáo đanh thép tội ác của giặc và để lại cho anh em đồng chí niềm tiếc thương vô hạn, cùng với ba bài thơ từ tuyệt cáo chung như sau:

Nguyên văn chữ Hán:

I - Huyết khô lệ kiệt hận nan tiêu

Trường đoạn Hương giang nhật dạ trào

Ngô đảng tảo thanh cừu lỗ nhật

Phần tiền nhất chỉ vị nùng thiêu

II - Trùng tuyền yểm lệ kiến Trưng Vương,

Đề huyết thư quyên chỉ tự thương

Bằng tạ Phật linh như tái thế

Nguyện thân thiên tý tý thiên sang

III - Thê lương ngục thất mệnh chung thì

Hải khoát sa không khốc tự tri

Tử quốc đáo nùng thiên hữu phận

Thương tâm quan lũ kỷ nam nhi.

Dịch.

I - Huyết lệ dầu khan, giận chửa sờn,

Chiều hôm tê tái nước sông Hương

Đảng ta khi quét xong quân giặc

Trước nấm mồ em đốt bó nhang.

II - Suối vàng gạt lệ gặp bà Trưng

Máu thắm hồn quyên khóc thảm thương

Lạy Phật: thân này còn hóa kiếp

Tay xin nghìn cánh, cánh nghìn thương.

III - Lạnh lùng cảnh ngục lúc quyên sinh,

Biển rộng đồng không mình biết mình.

Chết với nước non em tốt số

Chạnh lòng tủi hổ lũ trâm anh.

(Đặng Thai Mai dịch)

Cuộc đời ngắn ngủi và cái chết oanh liệt của Lê Thị Đàn đã nêu một tấm gương sáng chói trong sự nghiệp chung đấu tranh giải phóng dân tộc. Hơn nữa, ba bài thơ tuyệt mệnh trên đây của bà để lại cho kho tàng văn học yêu nước và cách mạng của nhân dân ta hồi đầu thế kỷ XX là những lời ca "khát vọng lay động cả thời đại" (câu chữ của nhà thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường bình về 3 bài thơ trên của Lê Thị Đàn).

(còn nữa)


Chương Thâu
theo bee