Sự kiện thứ ba: ngoài các cuộc hành quyết điển h́nh xử tử những “cường hào ác bá” nổi bật, phần lớn các vụ sát hại đều đă được thi hành cách bí mật với nỗ lực lạ thường là giấu các thi thể. Phần lớn những kẻ bên ngoài đều h́nh dung Huế như một pháp trường công khai với những mồ chôn tập thể dễ thấy mới đào. Các cuộc hành quyết tuyên bố công khai chỉ có trong những ngày đầu và chúng tương đối hiếm hoi. Các địa điểm chôn xác trong thành phố dễ dàng khám phá v́ khó mà tạo nên một nghĩa địa không ai để ư trong vùng đông đảo cư dân. Mọi nơi phát hiện khác đều đă được giấu kỹ, tất cả đều nằm tại vùng đất dễ che đậy; có lẽ đây là lư do đầu tiên khiến các địa điểm đă được chọn lựa.
Một thân xác chôn vùi trong độn cát cũng khó t́m như một vỏ ṣ ấn sâu xuống băi biển mà bị sóng xoá dấu vết liền. Khe Đá Mài nằm tại phần xa xôi hẻo lánh nhất của tỉnh Thừa Thiên và hẳn đă làm cho Cộng sản rất tốn công khi đưa các nạn nhân đến đó. Nếu ba cán binh hồi chánh đă chẳng dẫn những người t́m kiếm đến điểm hoang vu vắng vẻ này, th́ hẳn các xác chết vẫn măi không được khám phá cho tới ngày nay. Viếng thăm mọi địa điểm sẽ cảm nhận ấn tượng là Cộng sản đă hết sức cố gắng che giấu các hành động của họ. Giả thuyết nêu lên ở đây nối kết và xác định đúng lúc việc CS đánh giá về triển vọng ở lại Huế của họ với loại mệnh lệnh giết người đă ban ra. Từ việc xem xét kỹ các bằng chứng, ta thấy rơ là họ đă không có sự đánh giá bất biến về chính họ và về tương lai của họ tại Huế; đúng hơn, t́nh h́nh thay đổi suốt diễn tŕnh trận đánh đă làm đổi thay các triển vọng và ư định của họ.
Cũng rơ ràng không kém từ các bằng chứng là CS đă chẳng có một chủ trương nào về các mệnh lệnh hành quyết; thay vào đó, loại mệnh lệnh giết người ban ra đă thay đổi suốt diễn tŕnh trận đánh. Mối liên hệ giữa cả hai rất rơ và chia ra ba giai đoạn. Thành thử có giả thuyết cho rằng kế hoạch của CS thay đổi suốt trận đánh Huế ra sao th́ bản chất các mệnh lệnh giết người ban ra cũng thay đổi thể ấy. Kết luận này dựa trên những lời tuyên bố không úp mở của CS, trên chứng từ của tù nhân và hồi chánh viên, trên tường thuật của những nhân chứng tận mắt, trên những tài liệu bắt được và trên lô-gích nội tại của t́nh h́nh Cộng sản.
Suy nghĩ trong Giai đoạn I đă được phát biểu rơ ràng trong một nghị quyết của Cộng đảng ở Nam Việt (Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam) ra cho các cán bộ ngày áp cuộc tấn công: “Phải bảo đảm sao cho các thành thị giải phóng được củng cố thành công. Mau chóng kích hoạt các đơn vị vũ trang và chính trị, thiết lập các cơ quan hành chánh ở mọi cấp, xúc tiến các hoạt động dân sự tự vệ và yểm trợ chiến đấu, thúc đẩy nhân dân thành lập hệ thống pḥng không và rộng răi động viên họ sẵn sàng chống lại địch khi chúng phản công…”
Đây là quan điểm giới hạn ban đầu và đă được tuân theo trong thời gian ngắn. Những diễn biến sau đó tại Huế đă được tường thuật với những lời lẽ khác. Đài phát thanh Hà Nội ngày 04-02-1968 nói rằng: “Sau một giờ chiến đấu, Lực lượng Vũ trang Cách mạng đă chiếm được dinh thự của tên tỉnh trưởng ngụy (tại Huế), nhà tù và các văn pḥng hành chánh ngụy… Lực lượng Vũ trang Cách mạng đă trừng trị những tên viên chức ác ôn nhất của địch và nắm quyền kiểm soát các đường phố… tập trung và trừng trị cả tá bọn ác ôn, đánh sập các cơ quan kiểm soát và áp bức của địch…”
Suốt thời gian ngắn ở lại Huế, các cán bộ dân sự, được các toán hành quyết tháp tùng, đă tập hợp và giết chết nhiều yếu nhân, việc khử trừ này sẽ làm suy yếu nặng nề bộ máy hành chánh của chính phủ sau khi Việt Cộng rút lui. Đây là giai đoạn sổ đen, thời gian của ṭa án quân sự dă chiến. Các cán bộ với danh sách và địa chỉ trong hồ sơ xuất hiện rồi gọi ra trước ṭa án bất hợp pháp “các kẻ thù khác nhau của Cách mạng”.
Những phiên ṭa của họ công khai, thường là trong sân một bộ chỉ huy dă chiến của CS. Mỗi phiên xử kéo dài khoảng 10 phút và chẳng có phán quyết vô tội nào được biết đến cả. H́nh phạt, luôn luôn là “tử h́nh”, được thi hành ngay lập tức. Các xác chết hoặc được chôn gấp rút hoặc trả lại cho gia đ́nh. Bị chọn lănh kiểu đối xử này là các viên chức dân sự, đặc biệt những người liên quan tới an ninh hay công việc cảnh sát, các sĩ quan quân đội và vài hạ sĩ quan, cộng thêm những lănh đạo không chính thức nhưng là tự nhiên của cộng đồng, đặc biệt là các nhà giáo và nhà tu.
Với ngoại lệ là tấn công tàn độc giới trí thức ở Huế, kiểu thức của Giai đoạn I đúng là thủ tục hành động tiêu chuẩn của Cộng sản tại Việt Nam. Đó là những ǵ đă được tiến hành cách có hệ thống trong các làng mạc suốt 10 năm. Sổ đen thường trực, được bộ chỉ huy đảng trong vùng hay liên vùng chuẩn bị, đă tồn tại lâu dài để đem sử dụng khắp cả miền Nam, mỗi khi có cơ hội thuận tiện.
Tuy nhiên, không phải mọi kẻ có tên trong những danh sách được dùng tại Huế đă bị thủ tiêu. Có rất nhiều người hiển nhiên bị ghi danh, ở lại trong thành phố suốt trận đánh, nhưng đă thoát nạn. Suốt thời gian 24 ngày, các cán bộ Cộng sản bận rộn săn lùng những con người có trong sổ đen của họ, nhưng sau một ít ngày, nỗ lực của họ đă chuyển qua một hướng mới.
Huế: Giai đoạn II
Trong những ngày đầu, cuộc tấn công Tết đă tiến triển rất thuận lợi cho CS tại Huế (mặc dù không như vậy ở miền Nam, nơi mà các lănh đạo đảng đă nhận nhiều đánh giá khá ảm đạm từ những cán bộ ở giữa cuộc tấn công vùng đồng bằng sông Cửu Long), đến nỗi trong một lúc phấn khởi, họ đă tưởng ḿnh có thể giữ được thành phố. Có lẽ ư kiến cho rằng CS vào Huế để ở lại đă không được các cấp cao hơn chia sẻ, nhưng nó đă lan rộng tại Huế và ở cấp độ tỉnh Thừa Thiên. Một bức điện bắt được của Cộng sản, xem ra viết ngày 02-02, cổ vũ các cán bộ tại Huế hăy chiếm giữ cho nhanh mà rằng: “Một thời kỳ mới, một giai đoạn cách mạng thực sự đă bắt đầu (nhờ các chiến thắng của chúng ta ở Huế) và chúng ta chỉ cần tấn công nhanh (ở Huế) là đạt được mục tiêu và chiến thắng hoàn toàn”.
Tờ báo đảng chính thức ở Hà Nội, Nhân Dân, cũng nhắc lại cùng chủ đề: “Như một tia sét, cuộc tổng tấn công đă giáng xuống đầu Bộ máy Mỹ ngụy đă bị trừng phạt đích đáng… Các cơ quan hành chánh ngụy… đă th́nh ĺnh sụp đổ. Chính phủ Thiệu-Kỳ không thể thoát cảnh sụp đổ toàn diện. Quân đội ngụy đă trở nên hết sức yếu hèn và sẽ không thể tránh khỏi bị hoàn toàn tiêu diệt”.
Đương nhiên, một số lời lẽ dông dài này chỉ nhằm cổ vũ những ai tin theo, và v́ đó luôn là trường hợp khi đọc những ǵ CS đưa ra, nên rất khó phân biệt đâu là niềm tin, đâu là ước muốn. Nhưng lời chứng từ các tù binh và hồi chánh viên, cũng như những bức điện bắt được, cho thấy rằng cán binh cũng như cán bộ đều tin trong ít ngày rằng họ ở lâu dài tại Huế, và họ đă hành động phù hợp với niềm tin ấy.
Trong số các hành vi của họ có việc mở rộng lệnh giết người và phát động cái trên thực tế là một thời kỳ tái xây dựng xă hội kiểu CS. Các mệnh lệnh, xem ra từ đảng ủy cấp tỉnh ban bố, là tập trung cái mà một tù nhân gọi là “những tiêu cực xă hội”, nghĩa là những cá nhân hay thành viên các nhóm có thể gây nguy cơ hay bất lợi cho trật tự xă hội mới. Đây là điều không liên quan đến riêng ai, chẳng phải là sổ đen các tên tuổi nhưng là sổ đen các tước vị trong xă hội cũ, không nhắm đến những con người nhưng nhắm đến các “đơn vị xă hội”.
Như đă thấy trước đây tại Bắc Việt và tại Trung Cộng, người Cộng sản đă cố phá vỡ trật tự xă hội địa phương bằng cách thủ tiêu những thủ lănh và những khuôn mặt then chốt trong các tổ chức tôn giáo (sư săi Phật Giáo, linh mục Công Giáo), các chính đảng (bốn thành viên của Ủy ban Trung tâm Việt Nam), các phong trào xă hội như các tổ chức phụ nữ và các nhóm trẻ, kể cả việc hoàn toàn không thể giải thích nổi, là hành quyết những thủ lănh sinh viên thân cộng thuộc các gia đ́nh thượng lưu hay trung lưu.
Phù hợp với điều này, trong vài trường hợp là giết cả gia đ́nh. Trong một trường hợp có đầy đủ tài liệu suốt thời kỳ này, một toán có lệnh ám sát đă xông vào nhà một lănh đạo cộng đồng lỗi lạc và bắn ông, vợ ông, con trai và con dâu, con gái c̣n nhỏ của ông, cặp gia nhân nam nữ và đứa con của họ! Con mèo của gia đ́nh bị bóp cổ, con chó bị đánh đến chết, những con cá vàng cũng bị hất ra khỏi chậu, quẳng xuống nền nhà. Khi những tên CS bỏ đi, trong nhà chẳng c̣n ǵ sống sót. Một “đơn vị xă hội” đă bị tiêu diệt!!!
Giai đoạn II cũng chứng kiến một nỗ lực tập trung nhằm thủ tiêu giới trí thức, mà có lẽ ở Huế nhiều hơn bất cứ nơi nào khác tại Việt Nam. Những trí thức Huế sống sót đă giải thích điều này là do một mối căm thù lâu đời của Cộng sản đối với giới trí thức của Huế, vốn chống Cộng theo kiểu cách xúc phạm nhất: từ chối coi trọng chủ nghĩa Cộng sản. Giới trí thức Huế đă luôn khinh bỉ ư thức hệ CS, gạt nó sang một bên như kẻ đến muộn trong lịch sử các tư tưởng và chẳng phải là cái ǵ có ư nghĩa. Vốn là một pháo đài của chủ nghĩa truyền thống, với những nhà trí thức đắm ḿnh trong kiến thức Khổng giáo đan xen với Phật giáo, Huế đă không thèm để ư đến những công lao của chủ nghĩa Cộng sản, dẫu trong các thập niên biến động 1920-1930. Huế bất biết nó. Chẳng hạn các nhà trí thức tại viện Đại học, trong một giáo tŕnh trọn năm về các tư tưởng chính trị, đă chỉ thí cho chủ thuyết Mác-Lênin nửa giờ, phác thảo nó như một loạt những khẩu hiệu chính trị man rợ và nông cạn, chẳng có chiều sâu và thực tế được thời gian trắc nghiệm như tri thức Khổng giáo, cũng chẳng có sự huy hoàng và tính nhân bản cao vời như tư tưởng Phật giáo.
V́ lẽ người Cộng sản, đặc biệt người Cộng sản gốc Huế, xem trọng giáo điều của ḿnh, y có thể trở thành quỷ quái khi bị một nhà nho coi như một kẻ ngu dốt về triết học, hay bị một Phật tử coi như một tên duy vật tầm thường. Hoặc tệ hơn bị coi thường là bị bất biết qua năm tháng. Thành ra với sự chính trực của một tín đồ chân thành, y đă t́m cách đánh trả để loại bỏ thái độ dửng dưng đầy thách thức này. Những người trí thức nay nói rằng cuộc săn lùng hàng ngũ của họ đă dạy cho họ một bài học khắc nghiệt, đó là phải coi trọng chủ nghĩa Cộng sản, không phải như một tư tưởng, nhưng ít nhất như một sức mạnh được sổ lồng trong thế giới của họ.
Những cuộc tàn sát trong Giai đoạn II có lẽ đă giải thích việc 2,000 người bị mất tích. Nhưng điều tồi tệ nhất vẫn chưa chấm dứt.
Huế: Giai đoạn III
Một điều không thể tránh được, và như giới lănh đạo tại Hà Nội hẳn đă phải thừa nhận khi xét đến những lực lượng điều động chống lại nó, là trận đánh tại Huế đă xoay chiều bất lợi cho CS. Một bản tin radio bắt được của Quân đội Nhân dân truyền đi từ Thành Nội ngày 22 tháng 2, đă xin phép rút quân. Bản trả lời: từ chối cho phép, phải tấn công ngày 23. Trận tấn công này là trận cuối cùng nhưng vô hiệu quả. Ngày 24, Thành Nội được lấy lại.
Ít nhất một tuần trước đó, CS đă thấy việc trục xuất này là không thể tránh khỏi. Đây là lúc Giai đoạn III bắt đầu: giai đoạn xóa dấu vết. Có lẽ toàn thể cán bộ dân sự nằm vùng tại Huế đă lộ mặt suốt Giai đoạn II. Những ai dù đă không bị nghi ngờ cũng đứng lên công bố căn tính của họ. Điển h́nh là trường hợp một cư dân Huế đă mô tả sự ngạc nhiên của anh khi biết rằng người hàng xóm của ḿnh là lănh đạo một phường (đứng từ hàng thứ 10 đến 15 giới dân sự CS trong thành phố). Anh nói trong nỗi kinh ngạc: “Tôi biết ông ta đă 18 năm nay mà không bao giờ nghĩ rằng ông ta lại quan tâm đến chính trị như vậy.” Một cán bộ như thế có thể không hoạt động ngầm lại được trừ phi chẳng có ai xung quanh nhớ đến ông.
V́ thế, Giai đoạn III là thủ tiêu các nhân chứng. Có lẽ số cuộc giết chóc lên cao nhất là ở giai đoạn này và cũng v́ lư do đó. Những người từng bị bắt đi nhồi sọ chính trị có lẽ đă được dự tính sẽ thả về. Nhưng họ là dân địa phương như những kẻ đă bắt họ, quen biết tên tuổi và mặt mũi nhau. Nên khi kết cục đến gần, họ đă trở thành không phải một gánh nặng cho bằng một mối nguy đích thực. Chắc hẳn đó là trường hợp của nhóm người bị bắt đi từ nhà thờ Phủ Cam. Hay trường hợp của 15 học sinh trung học mà thi thể đă được t́m thấy ở ruộng muối Phú Thứ.
Việc phạm trù hóa trong một giả thuyết như thế, dĩ nhiên, chỉ có tính cách tổng quát và may lắm th́ có tính cách minh họa. Các sự việc không gọn gàng rơ rệt trong đời thực. Ví dụ suốt toàn bộ thời gian, cuộc săn lùng theo sổ đen” đă được tiến hành. Do đó, đă có những cuộc tàn sát trả thù của người Cộng sản nhân danh đảng, nhân danh cái gọi là “công lư của cách mạng”. Nhưng chắc hẳn cũng đă có những vụ tư thù, tư oán do các cá nhân đảng viên thực hiện.
Quan điểm chính thức của Cộng Sản về việc tàn sát ở Huế được chứa đựng trong một cuốn sách được viết và phổ biến tại Hà Nội: “Tích cực phối hợp nỗ lực với Lực lượng Vũ trang Giải phóng và với nhân dân, những đơn vị tự vệ và vũ trang của thành phố (Huế) đă bắt giữ và kêu gọi đầu hàng những viên chức c̣n lại của Ngụy quyền và những sĩ quan binh sĩ của Ngụy quân c̣n lẩn lút. Các tên ngoan cố ác ôn đều đă bị trừng trị.”
Tại Ḥa đàm Paris sau này, Cộng Sản đă cho rằng những cuộc thảm sát ở Huế không do bàn tay của Cộng Sản nhưng do “những đảng phái chính trị đối kháng địa phương”. Dù vậy, tưởng cũng nên lưu ư: ngày 26-04-1968, khi chỉ trích nỗ lực t́m xác tại Huế, đài Phát thanh Giải phóng Hà Nội đă nói rằng các nạn nhân chỉ là “những tên tay sai côn đồ đă có nợ máu với nhân dân yêu nước ở Huế và họ đă bị các lực lượng vũ trang miền Nam cùng nhân dân tiêu diệt trong mùa Xuân”. Giọng điệu tuyên truyền này đă sớm bị bỏ qua để thay thế bởi một luận điệu khác: đó thực là những vụ thanh toán tranh chấp giữa các nhóm chính trị địa phương.
Giáo Sư Douglas Eugene Pike, trường Đại Học Texas Tech, Hoa Kỳ
———————
Một số h́nh ảnh thảm sát đồng bào vô tội tại Huế Tết Mậu Thân qua các báo chí ngoại quốc