____________________ _____
Cổng mở ra thế giới của Trung Quốc
Tác giả Wang Yiwei
TQ vươn lên v́ các trung tâm kinh tế ở ven biển mọc lên.Thái b́nh dương đột nhiên trở thành quan trọng về chiến lược.TQ chuyển từ một cường quốc đại lục thành cường quốc đại dương. Trong cuộc tranh chấp chung quan Nam hải [biển Đông] sẽ quyết định liệu TQ và Mĩ có t́m được quân b́nh chính trị để bảo đảm hoà b́nh và ổn định trong khu vực.
Cho tới khi mở cửa kinh tế trước đây 30 năm TQ là một nước nông nghiệp. Các vùng cạnh biển trở thành động lực làm tăng trưởng và thay đổi cho một nền kinh tế hướng tới xuất khẩu. Trong toàn cảnh địa lí lịch sử này Thái b́nh dương đột nhiện trở thành cái cổng trước mới của TQ ra thế giới.
TQ từ một nước lục địa truyền thống trở thành một thành viên mới trong khu vực Thái b́nh dương. Mặc dầu các chuyến đi khám phá lớn của nhà hàng hải Zheng He vào thế kỉ 15 ở Tây Thái b́nh dương và Ấn độ dương, nhưng TQ không tạo được chuyển biến từ một cường quốc lục địa sang cường quốc đại dương. Khi đó Zheng He đă không thể thuyết phục những người đồng hương: “Nếu TQ muốn vươn lên th́ không được thờ ơ với biển. Sự giầu có xuất xứ từ biển, cũng như sự hiểm nguy.Nếu các nước khác kiểm soát biển th́ TQ sẽ rơi vào hiểm nguy.”Nhưng lời di chúc của Zhen He đă làm TQ hôm nay can đảm bắt đầu con đường trường ḱ đi vào thế giới.
Trong các năm qua một trật tự thương mại lấy TQ làm trung tâm đă thành h́nh ở khu vực châu Á-Thái b́nh dương, nhất là từ năm 2010 phương thức 10+1 bắt đầu có hiệu lực (Hiệp ước Tự do Thương mại giữa TQ và 10 nước Asean). Từ đó Mĩ t́m cách xuyên qua chiến lược mới về Á châu đẩy lùi ảnh hưởng của TQ. Mĩ muốn trở lại trật tự truyền thống đă có từ cuối Thế chiến Thứ 2 ở Thái b́nh dương: lấy Mĩ làm trung tâm. Hậu quả là: Tranh chấp ở Nam hải [biển Đông] gây hệ luỵ tới bang giao Trung-Mĩ. Cho tới nay mới chỉ thấy phần nổi của tảng băng, nhưng cuộc tranh căi cũng đă trở thành trung tâm khủng hoảng thứ ba trong vùng Thái b́nh dương, bên cạnh các căng thẳng về Đài loan và bán đảo Triều tiên.
Lịch sử đă chỉ cho chúng ta biết, bang giao Trung-Mĩ là ch́a khoá cho hoà b́nh ở Á châu-Thái b́nh dương. Việc này đ̣i hỏi điều kiện tín nhiệm lẫn nhau, nhưng việc này hiện chưa xuất hiện. V́ thế vấn đề hàng đầu là, siêu cường hiện nay và siêu cường tương lai [ư nói Mĩ và TQ] cần xuyên qua đối thoại đểtạo sựtín cậy lẫn nhau hay cả đến đồng thuận chiến lược.
Trong thời gian qua Apec (Asia-Pacific Economic Coorperation được thành lập năm 1989), CSCAP (Council of Security Coorperation in Asia Pacific được thành lập 1993), ARF (Asean Regional Forum được thành lập 1994) và các tổ chức khác đă đóng vai tṛ quan trọng trong việc xây dựng tín nhiệm giữa Mĩ và TQ. Tuy nhiên việc đối thoại song phương, trực tiếp vềchiến lược giữa TQ và Mĩđểt́m cách giải quyết tất cả các vấn đề -trong đó kể cả vấn đề Nam hải [biển Đông ] thật cần thiết hơn lúc nào hết. Trong chiều hướng này, một khuôn khổ 10+2 (Asean+ TQ + Mĩ) hay phương hướng mở rộng Tổ chức Hợp tác Thượng hải (Shanghai Coorperation Organisation –SCO) cũng có thể giúp ích.
V́ TQ có nhiều khả năng trở thành cường quốc thế giới, cho nên Nam hải [biển Đông] về dài hạn có thể là ng̣i nổ cho xung đột và tranh chấp địa lí chính trị giữa Mĩ và TQ.Nhưng khi c̣n là cường quốc khu vực, TQ cũng từng trải qua tranh chấp và cạnh tranh với Mĩ từ hơn nửa thế kỉ qua (nhất là vấn đề Đài loan). Để tránh rơi vào tương tự như trường hợp Đài loan, cuộc tranh chấp về Nam hải [biển Đông] cần phải sớm giải quyết. Trong đó điều cần thiết là phải t́m rasự cân bằng giữa vị thế của TQ có nhu cầulà một nước mới nổi và luật hàng hải quốc tế;trong đó xác định quyền lợi của cộng đồng quốc tế, đặc biệt có lợi cho Mĩ. Chúng ta cần đạt tới một giải pháplâu dài cho quan hệ Trung-Mĩ.
Nếu Mĩ bảo vệ cho tự do hàng hải trong khu vực th́ trước hết là phục vụ cho chính quyền lợi của Mĩ. Như vậy TQ nên từ bỏ chiến lược không rơ ràng và thay vào đó nênxác định rơ quyền lợi và đ̣i hỏi của ḿnh và bảo vệ nó. Để giải quyết cuộc tranh chấp th́ các yếu tố lịch sử đối với Nam hải [biển Đông] cần được lưu ư đầy đủ và một sự cân bằng giữa lịch sử và thực tế là cần thiết.
Để giải quyết vấn nạn cho eo biển Malakka (một phần quan trọng nhiên liệu nhập khẩu của TQ được chuyển bằng đường biển Malakka) TQ sẽ xây dựng một lực lượng hàng hải thích hợp để tăng cường an ninh trên đường biển chiến lược này. Như vậy Mĩ chắc chắn sẽ coi việc tăng cường hạm đội [của TQ] là một thách đố về sự thống trị của Mĩ trong khu vực châu Á-Thái b́nh dương. Đúng vậy, với việc gia tăng sức mạnh hàng hải như thế th́ TQ sẽ từ một cường quốc khu vực trở thành một cường quốc thế giới.
Mĩ và TQ từ nhiều năm qua đă tạo được cân bằng quyền lực trong vấn đề Đài loan, việc này cũng đang diễn ra trong cuộc tranh chấp t́m một quân b́nh liên quan tới vấn đề Nam hải [biển Đông].Chuyên gia Mĩ về TQ Harry Harding đă từng nói, Mĩ không nên coi TQ là đồng minh hoặc đối thủ, nhưng nên coi TQ là “một đối trọng độc lập trong một quân b́nh quyền lực phức tạp.”
Trong tương lai, vào các thời điểm khác nhau và trong các vấn đề khác nhau TQ sẽ có những quyền lợi, trong đó có thể tương đồng với Mĩ nhưng cũng có thể đối lập với Mĩ. Cách giải quyết quyền lợi như thế nào sẽ ảnh hưởng lớn tới sự ổn định chiến lược trên thế giới kể từ giữa Thế kỉ 21. V́ thế, cuộc tranh chấp về Nam hải [biển Đông] sẽ là một thử thách cho việc phát triển chiến lược giữa Mĩ và TQ. TQ đă đưa ra những dấu hiệu rơ ràng về cách giải quyết trong việc này : Với việc kí kết “Tuyên bố về ứng xử của các bên về Nam hải [biển Đông]” giữa TQ và Asean vào tháng 11.2002, TQ đă đặt vấn đề Đài loan trở nên ít ưu tiên hơn. [Tuy nhiên, trong một hội nghị giữa Asean và TQ mới đây Bắc kinh đă vẫn từ chối thảo luận cách thức thực hiện thoả thuận năm 2002 vào thực tế như thế nào!]
Nh́n lại chúng ta có thể khẳng định rằng, vần đề Đài loan mới chỉ tạm lắng dịu từ khi TQ đạt ngang ngửa với Mĩ trong khả năng vơ khí nguyên tử chiến lược.Từ một tranh chấp quân sự trước đây nay trở thành tranh chấp chính trị. Cuộc tranh chấp tiềm tàng đă trong ṿng kiểm soát nhờ một số thoả thuận căn bản đă đạt được. Tương tự như vậy, cuộc tranh chấp ở Nam hải [biển Đông] sẽ chỉ được chuyển thành vấn đề chính trị, nếu tạo được sự quân b́nh quyền lực giữa TQ và Mĩ ở khu vực châu Á-Thái b́nh dương và có thể cả trên b́nh diện thế giới. Cho tới khi đó cuộc tranh chấp ở Nam hải [biển Đông] vẫn là một trung tâm nóng.Ở một mặt khác, các khó khăn trong vấn đề này có thể làm tăng cường thay v́ phá huỷ quan hệ Trung-Mĩ.
Đằng sau vấn đề Nam hải [biển Đông], Trung quốc theo đuổi 4 quyền lợi chiến lược căn bản trong khu vực Thái b́nh dương:
1. Khu vực này là tập hợp điểm chiến lược của TQ để từ một nước lục địa tiến lên một nước đại dương, từ một văn minh lục địa tiến sang văn minh đại dương.
2. Khu vực này giúp chuyển đổi chính sách đối ngoại của TQ từ tập trung vào các nước lân bang sang mở rộng tham gia với tất cả các cường quốc.
3. Khu vực này trở thành một diễn đàn của TQ đểnó cải thiện ngoại giao đa phương.
4. Khu vực này sẽ giúp TQ thiết lập nhận thức về Á châu và thế giới.
Với việc thay đổi bộ diện của TQ từ “TQ truyền thống” sang “TQ tân thời” rồi tới “TQ toàn cầu”,Cuộc tranh chấpThái b́nh dươnggiữ 3 khả năng ảnh hưởng tới chính sách đối ngoại của TQ:
1. Lịch sử sống động và sự ư thức thay đổi thường xuyên. Tính chính đáng của chính sách đối ngoại của TQ cần được hướng về tương lai, không hướng vàodĩ văng.
2. Vấn đề an ninh rất quan trọng, nhưng các tranh chấp và tranh đua đóng một vai tṛ thứ yếu. V́ một cơ chế an ninh tập thể ở khu vực Thái b́nh dương khó thành lập được, cho nên TQ theo đuổi chính sách an ninh hổ tương và qua đó t́m cách bảo đảm hoà b́nh và an ninh cho tất cả các nước đối tác.
3. Hổ tương liên đới và các giao ước tự do thương mạithay thế cho ổn định và an ninhlàquan tâm hàng đầu của chính sách đối ngoạicủa TQnói chung và đặc biệt trong chính sách Thái b́nh dương.Nhưng trật tự hàng hải và chủ trương lập đối tác xuyên Thái b́nh dương của Mĩ là một thách đố đối với tâm lí an ninh của TQ và nó thúc đẩy TQ theo đuổi một chiến lược đối lại.
Wang Yiwei là Giám đốc Viện các Vấn đề Quan hệ Quốc tế tại Đại học Tongji, Thượng hải
Mục Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển điện tử:
www.dcpt.org hay www.dcvapt.net
Hiệp Hội Dân Chủ và Phát Triển Việt Nam