Điều vẫn mang tính quyết định hơn nhiều, khi người dân trở nên độc lập hơn về kinh tế, suy nghĩ đầu tiên của họ là họ không thể tin tưởng vào chính phủ của họ về việc cung cấp lương hưu, chăm sóc sức khỏe hoặc giáo dục đáng tin cậy cho họ và gia đình họ. Bản năng của họ là tiết kiệm hơn nữa phòng ngày mưa gió và có thể cung cấp các mặt hàng thiết yếu đó cho bản thân và gia đình họ. Chúng ta có các nền kinh tế vẫn theo hướng xuất khẩu cứng nhắc với các mức tiêu dùng trong nước rất thấp về hàng hóa và dịch vụ thương mại. Một ví dụ là công ty Fox Conn, nơi iPad ra đời, cùng với nhiều thiết bị điện tử khác.

Nhà máy của công ty này có 130.000 công nhân, gần như một nhà nước – thành phố khổng lồ trong đó. Trung Quốc tỏ ra thành thạo trong việc tiến hành những dàn xếp như vậy, nhưng ít thành thạo hơn trong việc tạo ra nhiều tổ chức dịch vụ nơi người dân tham gia một loạt hoạt động kinh tế, tất cả các hoạt động này tăng cường lẫn nhau và cung cấp đầy đủ cho cuộc sống hiện đại đô thị và những lợi ích. Đây vẫn là các nước hoặc, trong trường hợp Trung Quốc, các khu vực chưa chứng tỏ được rằng chúng có thể phát triển thành một loạt đầy đủ các hoạt động kinh tế trong nước chứ không phải chỉ xuất khẩu.

Các nguồn tài lực nuôi sống bộ máy công nghiệp lớn này của Trung Quốc và cũng nhiều bộ máy công nghiệp của các nước láng giềng của nước này phải xuất phát từ nơi nào đó. Trung Quốc hiện nay hàng năm tiêu thụ 43% lượng thép trên thế giới, 30% lượng đồng và một nửa lượng ximăng. Rõ ràng điều này gây ra xung đột và tranh giành tài nguyên. Nó củng cố cho nước Ôxtrâylia hiện đại. Nếu người ta nhìn sang châu Phi điều này là không rõ ràng như vậy. Trung Quốc nói chung là một nhà đầu tư và đối tác mới đáng hoan nghênh ở châu Phi nhưng nước này bị phương Tây thách thức khi phương Tây nhận thấy ảnh hưởng và vai trò truyền thống của mình bị gạt sang một bên, đây không phải là một điều tồi tệ.

Nhưng làn sóng đầu tư của Trung Quốc tràn đến cũng đã đáp ứng những tình cảm lẫn lộn ở địa phương. Ở Dămbia tôi đã chứng kiến Tổng thống qua đời được an táng trong một lăng mộ được một nhóm người lao động Trung Quốc xây dựng xung quanh ông. Đây là một lăng mộ làm sẵn theo nghĩa đen. Nó là một lăng mộ theo thiết kế của Trung Quốc được đặt vào vị trí và gắn xi măng bên trên.

Nhưng mối quan hệ của Dămbia với Trung Quốc không hoàn toàn vui vẻ cho dù Trung Quốc đã nhanh chóng vào đây với hình thức giúp đỡ đó vào thời điểm quốc tang. Quả thực, trong cuộc bầu cử sau cái chết của Tổng thống, ứng cử viên ở vị trí thứ hai đã vận động dựa trên cương lĩnh chống Trung Quốc rõ ràng – “họ chiếm mất công ăn việc làm của chúng ta, họ vơ vét tiền bạc của các gia đình” – hình thức phản ứng chống đầu tư nước ngoài mà chúng ta đã thấy ở rất nhiều nước là hình thức mà Trung Quốc không được miễn trừ.

Về vấn đề cuối cùng của tôi về sự thành công của châu Á, tôi muốn nhấn mạnh đến môi trường vì đây là một chủ đề thường ít được nói đến nhất hoặc chỉ được nói đến khi bỏ mọi vấn đề khác mà tôi đã đề cập.

Người ta không thể nhìn vào dự đoán về sự gia tăng của các nguồn tài nguyên thiên nhiên, điều rõ ràng là một phần của sự kỳ diệu kinh tế của châu Á, mà không nêu lên câu hỏi các nguồn tài nguyên đó vô hạn đến mức nào. Những giới hạn của chúng ở mức nào? Người ta đã bắt đầu theo dõi chúng. Sự suy thoái môi trường đang gây thiệt hại khủng khiếp cho các nền kinh tế châu Á. Riêng ở Trung Quốc và Ấn Độ hơn một triệu người mỗi năm chết sớm do ô nhiễm môi trường. Ở Trung Quốc người ta ước tính rằng số người chết và bệnh tật do ô nhiễm môi trường tiêu phí tương đương 5% GDP.

Hai mươi trong số 30 thành phố ô nhiễm nhất thế giới là ở Trung Quốc. Nhưng không giới hạn ở Trung Quốc; người ta nhận thấy vấn đề ô nhiễm này và những đám mây thấp bao phủ mọi thành phố lớn công nghiệp hóa của châu Á. Đây là một vấn đề lớn, rất lớn. Nhưng không phải chỉ có vậy. Khi tôi là Giám đốc UNDP đầu óc tôi quay cuồng, vì dường như năm nào tôi cũng phải đến Ấn Độ vì thiên tai, năm thì hạn hán và năm sau ngập lụt. Chu kỳ thảm họa thiên nhiên đang gia tăng này là đáng chú ý. Trên thực tế hơn 80% thiên tai trong thập kỷ qua đã xảy ra ở châu Á, với sự thiệt hại về sinh mạng đang gia tăng và ngày càng tác động đến nền kinh tế. Những lý do giải thích cho điều này như tôi đã miêu tả ở trên. Những lý do đó bao gồm việc đô thị hóa, thường ở các khu vực nghèo nơi người dân rất dễ bị tổn thương. Có khả năng thực sự là những gì mà chúng ta đã thấy ở Haiti đang được lặp lại ở châu Á không lâu sau. Tôi đã đến Iran sau trận động đất lớn gần đây mà đã san phẳng một thành phố được xây dựng bằng bùn đất thời trung cổ.

Thật bi thảm và người dân sống trong những ngôi nhà đó không còn khả năng khôi phục lại. Đây không phải là một khung cảnh đô thị hiện đại và các quan chức trong chính phủ Iran đã nói với tôi khi chúng tôi đáp máy bay tới khu vực xảy ra thảm họa rằng dự đoán của cá nhân họ, là có nhiều khả năng xảy ra một trận động đất ở Têhêran và số người chết có thể sẽ lên đến trên một triệu người. Tôi cho rằng có một số thành phố khác cũng có mức độ và khả năng bị tổn thương tương tự.

Lấy Bănglađét làm ví dụ, ở một mức độ nào đó là câu chuyện thành công về việc học cách giảm bớt tác động của nạn lũ lụt xảy ra gần như hàng năm của nước này. Khi tôi bắt đầu công việc phát triển có hàng nghìn người thiệt mạng khi nạn lũ lụt xảy ra. Nhưng, mặc dù lũ lụt có xu hướng trở nên tồi tệ hơn, và ngày càng nhiều người bị ảnh hưởng mỗi khi lũ lụt xảy ra vì tình trạng đô thị hóa nghèo nàn, tuy nhiên, sự thiệt hại về sinh mạng đã giảm mạnh nhờ những công nghệ cảnh báo sớm rất có hiệu quả và mọi người đã kịp di chuyển lên những hòn đảo nổi và các công trình ngăn lũ khác. Nhưng không chắc Bănglađét sẽ có khả năng giữ vững sự tăng trưởng kinh tế với tần số thiên tai này đang treo lơ lửng trên đầu họ. Lịch sử Bănglađét được hình thành ra sao, tách ra từ Pakixtan với nhiều người tị nạn tập trung vào cái bẫy chết người tự nhiên này, là điều gì đó có thể nhìn thấy trước; chiến tranh và nội chiến đã làm cho nước này không thể giải quyết được vấn đề này vào thời điểm đó.

Sự thật là ở châu Á, do lịch sử và các hoạt động chính trị và kinh tế, các nhóm người ngày càng nhiều và càng lớn hơn có mặt ở những địa điểm mà tương lai của họ bị lâm nguy nghiêm trọng với sự rủi ro thực sự đối với cuộc sống.

Điểm cuối cùng mà tôi muốn đề cập đến là “phần còn lại của thế giới có sẽ bao dung cho sự trỗi dậy của châu Á không?” Đây là một lập luận rất khác vì bất chấp tất cả những gì tôi đã nói về những thách thức mà châu Á phải đối mặt, phần còn lại của thế giới là thông cảm và ủng hộ và đang đứng bên cạnh cổ vũ châu Á khắc phục những vấn đề này và giành thắng lợi. Nhưng trong một thế giới bị ràng buộc vào tài nguyên tôi cho rằng không còn nghi ngờ gì nữa châu Á cần chú ý thận trọng tới các mối quan hệ toàn cầu của mình. Điều gì đó giống như việc tranh giành tài nguyên ở châu Phi không thể tiếp tục theo cách hoàn toàn không được quản lý. Cần có những nguyên tắc, cần có sự hiểu biết, và cần có những thỏa thuận công khai minh bạch nếu muốn nó được quản lý theo cách không dẫn đến xung đột. Trên phương diện rộng rãi hơn, dù một chế độ về biến đổi khí hậu có nhất trí hay không về việc châu Á cũng phải chi trả phần công bằng của mình đến đâu, cho dù sự ô nhiễm trước đó phần nhiều xuất phát từ các nền kinh tế công nghiệp phương Tây, hay dù đó là về vấn đề hiệp định thương mại, điều mang tính quyết định là châu Á đứng lên và đóng vai trò của mình như cá nhân các nước trong các hiệp định đang nằm ở phía trước.

Trung Quốc có một số va chạm của riêng nước này với tình cảm đầu tư nước ngoài chống Trung Quốc của Mỹ. Nhưng có thể sự thật là rộng rãi hơn, vì tôi thực sự cho rằng Anh không phải là một đối tác đầu tư nước ngoài được ưa thích ở Mỹ vào thời điểm sau BP, hoặc như các quan chức chịu trách nhiệm về việc cứu vãn công ty này sẽ khăng khăng gọi là như vậy, British Petroleum! Không còn cái tên hợp pháp của nó nữa, tuy được nhắc đi nhắc lại nhiều lần một ngày trên truyền hình cáp của Mỹ. Điều đó cho thấy thậm chí một đất nước với mối quan hệ sâu sắc mà Anh đã có với Mỹ không phải không bị ảnh hưởng nếu một khoản đầu tư sai lầm theo cách mà nó đã làm ở Vịnh Mêhicô. Do đó, khi Trung Quốc, Ấn Độ, Malaixia và các nước khác tăng trưởng, họ cần thận trọng hơn nhiều về chất lượng và quy mô của các khoản đầu tư của họ và các mối quan hệ thương mại và chính trị của họ với phương Tây nếu họ không muốn gây phương hại cho việc tiếp cận với các thị trường đó bằng cách gây ra sự phản ứng.

Mỹ là một siêu cường toàn cầu có thiện ý như thế giới đã từng thấy. Bản năng của nước này không phải mang tính đế chế. Trở lại thời Roosevelt và Truman và trước đó vào thời Woodrow Wilson, những bản năng chiếm ưu thế là thử tìm cách và chia sẻ quyền lực ở cấp toàn cầu, thông qua các thể chế dựa trên nguyên tắc pháp trị, như Hội Quốc Liên và hiện nay là Liên Hợp Quốc. Nhưng thật là liều lĩnh nếu đẩy một siêu cường ra quá xa, vì họ có những lợi ích toàn cầu và cuối cùng phải bảo vệ chúng. Do đó nếu Trung Quốc và châu Á nói chung vẫn có xu hướng phát triển cần nhiều nguồn tài lực cạnh tranh mạnh mẽ, không chú ý tới việc mất công ăn việc làm gây ra trong các nền kinh tế phát triển vì sự trục trặc quá nhanh trong các khu vực sản xuất công nghiệp già cỗi của các nền kinh tế của Mỹ hoặc châu Âu, hoặc không chú ý tới những lập luận xung quanh những vấn đề mất cân đối dẫn đến tỉ lệ tiết kiệm cao của Trung Quốc và khoản nợ khổng lồ chưa từng thấy của Mỹ, nếu không có tài quản lý nhà nước nhạy cảm về kinh tế xung quanh các vấn đề này của các nhà lãnh đạo các nền kinh tế quốc gia đang nổi lên, thì có nguy cơ nào đó xảy ra cuộc đối đầu trong tương lai.

Trong khi mọi người dự đoán rằng Trung Quốc sẽ đạt đến mức GDP của Mỹ trong vòng một con số thập kỷ ít hơn bao giờ hết, chúng ta vẫn ở trong tình hình Mỹ chiếm một nửa chi phí quân sự toàn cầu và tính theo đầu người Mỹ vẫn sẽ là nước giàu trong một thời gian dài nữa, ở đó mức độ đổi mới và kinh doanh trong một nền kinh tế giống như Mỹ có thể phải mất một thời gian rất dài để vượt quá những gì mà chúng ta đang thấy ở châu Á. Trong khi tôi cho rằng sự trỗi dậy này của châu Á ít nhất sẽ phải mất một khoảng thời gian dài hơn so với nhiều người dự kiến, châu lục này còn phải khắc phục một loạt vấn đề mà tôi đã nêu lên.

Câu hỏi khép lại sẽ là “Châu Á có vượt qua được những vấn đề đó hay không? Sự trỗi dậy của châu Á có sẽ diễn ra không?” Cho dù tôi đã báo trước rằng điều đó không phải là không thể tránh được, nếu tôi đánh cược tiền vào đó, tôi sẽ trả lời là “có”. Tôi nghĩ rằng châu Á là một khu vực đáng chú ý. Tôi đã sử dụng thuật ngữ châu Á trong suốt bài viết này mặc dù tôi thực sự chủ yếu nói về Ấn Độ và Trung Quốc vì đây là một trong những khu vực phản đối việc bị gắn buộc vào nhau, bao gồm như nó là vậy, các nước ở viễn tây như Iran và viễn đông như Trung Quốc. Đây là một khu vực rộng lớn với nhiều nền văn hóa khác nhau và các kiểu nước khác nhau tiêu biểu trong nhóm này. Tôi nghĩ rằng có thể nếu châu Á muốn thành công thì có 5 điểm cuối cùng mà tôi sẽ đưa ra có thể hướng dẫn sự thành công đó.

Thứ nhất là ý tưởng nghe xuôi tai cho rằng việc mở cửa về chính trị không phải là vấn đề quan trọng: rằng việc tạo không gian cho sự phát triển một xã hội chính trị cũng như một xã hội kinh tế là một sự xa xỉ không cần thiết. Mọi người cho rằng Trung Quốc là một ví dụ tiêu biểu về việc này. Tôi thực sự cho rằng đó không phải là một ví dụ; tôi không nghi ngờ rằng Trung Quốc phải nhanh chóng trở thành một nước dân chủ đầy đủ. Nhưng việc mở cửa về chính trị sẽ là chìa khóa cho sự thành công bền vững về kinh tế, cho phép hướng các cuộc phản kháng xã hội vào một hệ thống chính trị hòa bình, phát triển hơn, điều cho phép tranh luận và tự do ngôn luận, và cho phép người dân hướng sự phản kháng đó không chỉ thông qua Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Thứ hai, phải có sự chú trọng pháp lý hoàn toàn vào việc xử lý sự bất bình đẳng khắp tất cả những xã hội này. Phải có sự chấp nhận rằng sẽ có sự tích lũy vốn của người giàu như một phần không thể tránh được của quá trình phát triển, rằng nó phải được quản lý, rằng người nghèo và tầng lớp trung lưu đang nổi lên cần phần bánh của họ, rằng một chính phủ của các nhà hoạt động phải đảm bảo đáp ứng những nhu cầu của họ, và không có một ý thức ngày càng tăng về sự tức giận và xa lánh dẫn đến sự phản đối của những người Maoít ở Ấn Độ hoặc phản kháng xã hội ở Trung Quốc hoặc các cuộc bạo loạn trên đường phố ở Băng Cốc. Những vấn đề này phải được quản lý, giảm bớt và giải quyết.

Thứ ba là rõ ràng các xã hội này phải đi từ xã hội tiết kiệm cao sang xã hội tiêu dùng, nơi phần của cải lớn hơn của họ được sử dụng ở địa phương để cải thiện mọi việc từ sức khỏe và giáo dục của họ cho đến việc cung cấp hàng hóa và các dịch vụ cho các thị trường trong nước. Điều đó mang tính sống còn, không chỉ đối với sự thịnh vượng của các nước đó, mà còn đối với các mối quan hệ kinh tế của họ với phần còn lại của thế giới. Họ không thể, khi họ trở nên giàu có hơn, chỉ sống bằng xuất khẩu, vì điều đó buộc chúng ta chỉ sống bằng nợ nần. Đây không phải là một mô hình kinh tế toàn cầu khả thi.

Thứ tư là rõ ràng các vấn đề môi trường cần được giải quyết đang ở phía trước. Cần có một mô hình phát triển hoàn toàn khác, bền vững hơn, sử dụng ít tài nguyên hơn. Khi tôi nói chuyện với những người bạn Trung Quốc, bất chấp thực tế rằng họ là những người rút lại thỏa thuận đối với các cuộc thương lượng chính thức về sự biến đổi khí hậu, mà họ coi là một đường hướng phân phối do châu Âu thúc đẩy, khi đề cập đến vấn đề biến đổi nền kinh tế của họ thành một nền kinh tế với những công nghệ mới có lượng khí thải cácbon thấp, và đến vấn đề đổi mới công nghệ, nói một cách thẳng thắn tôi nhận thấy suy nghĩ của họ đi trước chúng ta. Tôi cho rằng có khả năng chứng kiến sự thay đổi thành công ở đây.

Cuối cùng, nguyên tắc hướng dẫn thứ 5 để c ác nước châu Á tham gia thành công vào các vị trí lãnh đạo toàn cầu thành công bên cạnh Mỹ, châu Âu và các nước khác là sự tồn tại của các thể chế đa phương vững mạnh mà họ có thể tham gia và gia nhập, chẳng hạn như G-20, Hội đồng Bảo an. Nhưng nói chung hơn, trong hàng loạt các vấn đề toàn cầu, chúng ta phải nhận thấy các thể chế hùng mạnh hơn nhiều vì đây sẽ là phương tiện quản lý một thế giới đa nguyên hơn nơi không một nước duy nhất nào có thể giám sát toàn cầu, nơi không phải hàng loạt các nước có thể thực hiện một hình thức chi phối nào đó mang tính đế chế hay thực dân đối với nền kinh tế toàn cầu, mà là nơi một số quốc gia chỉ có ảnh hưởng trong các khu vực của họ, một số quốc gia có ảnh hưởng toàn cầu nhưng chỉ đối với những vấn đề nhất định, và là nơi riêng các chính phủ không còn là phần kết của câu chuyện nữa vì một xã hội dân sự đang lên và tầng lớp kinh doanh quốc tế cũng muốn họ có tiếng nói trong chính sách công toàn cầu. Tôi nghĩ rằng châu Á có đôi chút dè dặt về việc dồn tâm trí vào các thể chế này, để giúp đỡ tái lập chúng. Tôi nghĩ rằng có một lý do hấp dẫn lý giải điều này: các thể chế Bretton Woods, Ngân hàng Thế giới, IMF, v.v… đã bị chỉ trích nhiều và châu Á cảm thấy thất vọng nhiều về các thể chế đó, đặc biệt vào thời điểm diễn ra cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997. Tuy nhiên thật sự các thể chế này đã tạo điều kiện, mà cùng với sự bá chủ kinh tế toàn cầu của Mỹ, cho phép châu Á trỗi dậy. Ở một mức độ thú vị nào đó châu Á ít phàn nàn hơn về trật tự hiện nay so với người châu Âu hoặc thậm chí người Mỹ. Họ đã làm rất tốt theo cách này. Do đó họ ít đòi hỏi hơn về một Hội đồng Bảo an mở rộng hoặc đòi hỏi một Tổ chức Y tế Thế giới hùng mạnh hơn, vì “nếu nó chưa vỡ thì đừng sửa chữa nó” chính là quan điểm của châu Á về việc cần cải cách các thể chế. Tôi cho rằng nếu có một chỗ dành cho họ tại chiếc bàn trên về các vấn đề toàn cầu thì đó sẽ là một chiếc bàn tròn dựa trên các thể chế quốc tế hùng mạnh, mở cửa, phản ánh những thay đổi quyền lực như chúng đang diễn ra.

Các quý vị thấy đấy. Tôi cho rằng đây là thời kỳ thú vị đối với châu Á, một thời kỳ đầy thách thức. Đối với các thành viên thuộc tổ chức Royal Society for Asian Affairs sẽ có đủ điều đang diễn ra để minh chứng cho việc các bạn duy trì tư cách thành viên của tổ chức này suốt cuộc đời, vì chắc chắn châu Á sẽ không bao giờ trở nên thầm lặng hoặc nhàm chán.

huyminh blog