Cho đến nay cuộc “cách mạng Hoa Nhài” tại Ai cập đã ‘lây nhiễm” sang 20 nước trong khu vực Tây Á và Bắc Phi.

Libya là nước sản xuất và xuất khẩu dầu đầu tiên của thế giới Hồi giáo bị lây nhiễm. Tình hình đang diễn biến phức tạp. Hiện chưa có đánh giá nào được coi là chính xác và tin cậy về tác động của các cuộc cách mạng ở khu vực này đối với sự cung cấp nhiên liệu cho thế giới nói chung và châu Á nói riêng. Tuy nhiên, vẫn có thể nhìn ra một số điểm tiêu cực.

Kinh tế thế giới chao đảo

Đối với thế giới nói chung, về kinh tế, ngày nay vấn đề dầu lửa không những chỉ có tác động đối với việc sử dụng năng lượng trong nền văn minh hiện đại như ôtô, vận tải, điện và sưởi ấm mà còn ảnh hưởng đến những vấn đề kinh tế thường nhật của dân thường như lương thực, quần áo.

Hiện tại, giá dầu mới chỉ quanh ngưỡng 100 USD/thùng, nhưng trong tương lai không xa, nếu bạo loạn lan sang Arab Sadi và Algeria, giá dầu có thể vượt mức 125USD/thùng, thậm chí cao hơn nữa. Rốt cục nó sẽ gây ra sức ép lớn về lạm phát, buộc các nước phải phải thắt chặt hơn nữa chính sách tài chính và tiền tệ.

Là nguồn cung dầu mỏ lớn trên thế giới, biến động chính trị ở Libya tiềm ẩn nhiều nguy cơ tiêu cực tới kinh tế toàn cầu.

Tình trạng hỗn loạn ở Trung Đông, Bắc Phi, trong đó có Libya - khu vực sản xuất dầu mỏ vốn đã đầy biến động - làm giới đầu cơ tích trữ trên thế giới lo sợ và khiến giá dầu và giá vàng tăng vọt. Tình hình này có thể tạo ra một chu trình, theo đó bất ổn đẩy giá năng lượng tăng, thổi bùng lạm phát.

Nguy cơ giá dầu thô thế giới biến động đã thành sự thực và sẽ tiếp tục biến động ở mức cao do tác động đến nguồn cung cấp toàn cầu và tác động giá thành vận chuyển dầu mỏ toàn cầu.

Hiện nay, nhiều nhân tố như thiếu tính thanh khoản, mất cân bằng cung cầu và nhân tố bột phát trong hầu hết giá cả các loại hàng hoá căn bản toàn cầu đang tác động nghiêm trọng tới xu thế tăng giá, lạm phát tại các nước đang phát triển và có chiều hướng lan sang các nước phát triển.

Lạm phát mang tính hệ thống toàn cầu ngày càng rõ nét. Theo số liệu của Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF), tỷ lệ lạm phát bình quân tại các nền kinh tế mới nổi đã tăng lên trên 6%.

Phục hồi kinh tế toàn cầu vì những lý do trên mà bị tác động nghiêm trọng. Các chuyên gia dự báo nếu giá dầu tiếp tục duy trì ở mức trên 100 USD/thùng, có thể sẽ tạo ra những gánh nặng khủng khiếp cho kinh tế toàn cầu.

Đối với giá dầu hiện nay, chi phí cho dầu mỏ toàn cầu có thể khiến GDP giảm 5%, hoặc khiến cho tổng giá trị các sản phẩm hàng hoá và dịch vụ toàn cầu giảm đáng kể, nhiều khả năng sẽ tạo ra những tác động nghiêm trọng đến phục hồi kinh tế toàn cầu vốn vẫn mong manh và không đồng đều.

Chiến sự Libya tác động mạnh hơn biến động ở Ai Cập

Trong khi bất ổn ở Ai Cập chỉ có ảnh hưởng nhỏ và tại chỗ đối với nguồn cung nhiên liệu tại chỗ và sự chuyên chở cho thế giới. Hiện, Ai Cập sản xuất và xuất khẩu một lượng khí tự nhiên, kể cả việc chuyên chở một lượng khí hóa lỏng qua đường biển và ống dẫn đến các nước lân cận như Israel, Jordani, Syria và Lebanon.

Dù đất nước này vừa trải qua biến động chính trị sâu sắc, nhưng cho đến nay đường hàng hải qua kênh Suez (chuyên chở 9% thương mại thế giới, kể cả dầu) hay đường ống Sumed (chuyển khoảng 1,5 triệu thùng dầu/ngày từ Biển Đỏ đi Địa Trung Hải) vẫn chưa bị gián đoạn.

Việc vận chuyển hàng hóa qua kênh đào Suez không bị ảnh hưởng nhiều do tác động của "Cách mạng hoa sen" ở nước này.

Còn tình hình bất ổn tại Libya, hiện vẫn chưa có hồi kết, đã có tác động nghiêm trọng đến năng suất dầu và đẩy giá dầu thế giới lên cao nhất trong 29 tháng qua.

Từ khi xảy ra biểu tình, mỗi ngày Libya mất khoảng 750.000 thùng. Arab Saudi nói họ có thể bù đắp nguồn cung cho thế giới bằng cách sản xuất thêm, nhưng dầu của Arab Saudi không thể thay thế được dầu của Libya.

Libya là nước sản xuất dầu lớn thứ 18 thế giới và đứng thứ 10 về xuất khẩu dầu thô. Hỗn độn hiện tại sẽ gây ra sự sụt giảm trong khoảng 20-30% về nguồn cung.

Điều này đủ để làm cho giá dầu thế giới tăng vọt. Tình hình càng trầm trọng hơn khi Libya sẽ phải mất một thời gian để trở lại bình thường.

Ngoài ra, còn phải tính đến chuyện dầu thô của Libya có chất lượng cao. Phần lớn lượng dầu có trong 1,5 triệu thùng/ngày là loại dầu nhẹ và ngọt (có lượng lưu huỳnh thấp, dễ lọc và sản xuất thành xăng và diêzen nhiên liệu).

Dầu thô Libya có chất lượng tốt so với nhiều nguồn cung trong khu vực.

Chỉ có 25% dầu của thế giới có cùng chất lượng như vậy. Thâm hụt dầu thô từ Libya có nghĩa là thâm hụt 9% của loại dầu này. Dầu thô của Arab Saudi là loại dầu nặng và chua, nên dù có sản xuất ra cũng không thể là một thay thế hoàn hảo cho dầu của Libya.

Hơn nữa. thị trường xuất khẩu dầu thô của Libya là khu vực Địa Trung Hải với sản phẩm cuối cùng xuất cho các nước Italy, Pháp, Tây Ban Nha, Thụy Sỹ, và Đức.

Do đó, nếu so sánh với dầu của hầu như tất cả các nước ở Cận Đông thì khủng hoảng dầu ở Libya có tác động đặc biệt to lớn đến nguồn cung của thế giới.

Châu Á dễ bị tổn thương

Hiện nay tăng trưởng kinh tế đang làm cho châu Á phụ thuộc hơn vào nguồn cung dầu thô của thế giới Arab. Những lỗ lực khuyến khích tìm thêm nguồn nhiên liệu sạch và gần kề thay thế như khí tự nhiên, thủy điện và năng lương hạt nhân cho đến nay không hề làm giảm cơn khát dầu của lục địa này. Nhật Bản và Hàn Quốc phải nhập khẩu 80% nhiên liệu. Trung Quốc và Ấn Độ nhập ít hơn do có nhiều than đã, nhưng tiêu thụ dầu của hai nước này đang tăng nhanh. Theo đánh giá của BP, dầu chiếm 30% năng lượng của châu Á và trên 50% của lượng dầu nhập khẩu là từ các giếng dầu ở Tây Á.

Lượng dầu dự trữ thấp của khu vực đã làm cho châu Á dễ bị tổn thương hơn khi giá dầu tăng cao hoặc sản xuất giảm. Chỉ một ít số nước có nguồn dầu kha khá. Trung Quốc đang xây dựng kho dầu dự trữ chiến lược, nhưng đến cuối năm 2010 mới tích đủ 40 ngày dùng. Cơ quan năng lượng quốc tế khuyến cáo các nước phải dự trữ một lượng dầu tối thiểu đủ cho 90 ngày.

Tăng trưởng kinh tế hiện nay tại các nước châu Á đang phát triển phụ thuộc rất lớn vào dầu. Các nước công nghiệp hóa như Nhật Bản có thể thu được trên 8 USD cho GDP từ mỗi kilogram dầu tiêu thụ, trong khi con số đó ở Trung Quốc chỉ khoảng 3,75 USD. Giá dầu cao có xu hướng kìm hãm tăng trưởng kinh tế.

Hơn nữa giá nhiên liệu tăng cao cũng là quả bom chính trị ở châu Á và các nơi khác như trường hợp giá nhiên liệu tăng đã kích hoạt các cuộc bạo loạn như sự lật đổ chính quyền của tổng thống Suharto ở Indonesia năm 1998.

Thảm họa ở nhà máy điện hạt nhân Fukushima có thể cộng hưởng với tình hình bất ổn ở Libya tạo nên cơn sốt giá dầu mới?

Các khoản trợ cấp giá nhiên liệu ở Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia sẽ làm giảm tác động của giá dầu đối với những cử tri nghèo, nếu không có trợ cấp chính phủ họ sẽ phải chịu nhiều nhất về giá gas nấu ăn và phân bón.

Tuy nhiên duy trì lâu dài các khoản trợ cấp giá dầu sẽ làm ngân sách chính phủ thâm thủng lớn hơn, lấy đi nguồn vốn dự định chi cho tăng trưởng kinh tế.

Mặt khác, giữ cho giá xăng dầu thấp đồng nghĩa với khuyến khích tiêu thụ. Giá dầu tăng kéo tăng trưởng xuống và tăng thêm áp lực ở các nước vốn đang phải chống chọi với lạm phát.

Đối với châu Á, bất ổn tại Tây Á xảy ra vào thời điểm bấp bênh. Các thị trường châu Á đang oằn mình trước sức nóng của việc giá dầu tăng hiện nay cùng với tình hình lạm phát cao thách thức các chính sách ổn định tài chính của các chính phủ. Các nhà đầu tư đang thực sự lo ngại còn các chính phủ muốn lưu giữ các luồng đầu tư gián tiếp (FII) và trực tiếp (FDI) của nước ngoài ở lại với khu vực.

Phạm Ngọc Uyển
(ĐVOL)