Dưới chế độ toàn trị và độc đảng như Việt Nam hiện nay, chuyện xử lý cán bộ thường không đồng nghĩa với kết án ngay sau khi phạm tội. Nhiều vụ việc kéo dài cả chục năm, thậm chí vài thập kỷ, trước khi cái tên của nhân vật chính thức xuất hiện trên văn bản kỷ luật. Cách làm này không phải ngẫu nhiên, mà là một chiến thuật quyền lực, vừa bảo toàn sự ổn định bề ngoài, vừa tạo công cụ răn đe và mặc cả chính trị sân sau.
Có rất nhiều người đặt câu hỏi Tại sao “để lâu” lại có lợi cho phe nhóm đang nắm cầm quyền. Lý do một sai phạm lớn khi bị phát hiện sớm sẽ gây áp lực xử lý ngay, dễ khiến hệ thống rung chuyển và mất kiểm soát. Nhưng nếu “gác” hồ sơ lại, nó trở thành con bài tẩy. Lãnh đạo có thể dùng nó để mặc cả nhân sự, kiềm chế phe nhóm đối thủ hoặc đổi chác trong các cuộc thương lượng ngầm. Đây là kế sách giữ con bài trong tay Ngay trước Đại hội Đảng, bầu cử Quốc hội hay hội nghị Trung ương, xử lý nhân sự cấp cao có thể phá vỡ thế cân bằng mong manh. Việc “để lâu” cho phép tránh tạo ra những biến động bất lợi trong các kỳ tái phân chia quyền lực. Tránh đụng thời điểm nhạy cảm:
Quan sát các chu kỳ thanh trừng từ thời Nguyễn Phú Trọng đến Tô Lâm cho thấy ba dạng “thời điểm vàng”: Giai đoạn củng cố quyền lực - Sau khi vừa nắm quyền, lãnh đạo thường tung ra một số vụ xử lý lớn để gửi thông điệp “trật tự mới đã hình thành”. Giai đoạn kế - Trước sắp xếp nhân sự lớn, ví dụ trước Đại hội Đảng, các đợt điều động hoặc thăng chức, nhằm loại bỏ chướng ngại vật hoặc dằn mặt đối thủ. Giai đoạn cuối - Khi cần hiệu ứng truyền thông, gộp nhiều vụ cùng lúc để tạo đỉnh sóng dư luận, như đợt 12/8/2025 với Lê Thanh Hải và Nguyễn Bá Hoan vừa qua.
Sự kiện “ngâm tôm” có tác dụng chính trị kép. Đối với nội bộ đảng đây là hành động răn đe và kiểm soát: Ai cũng biết hồ sơ cá nhân mình có thể nằm trong “tủ mật” và có thể bị “khui” bất cứ lúc nào. Nếu không “khéo” cũng sẽ bị dính vào thanh lọc nhân sự. Đây là “ám tiễn” loại bỏ dần những mắt xích không còn trung thành. Đối với công chúng thì sẽ tạo hình ảnh “chống tham nhũng quyết liệt”. Xây dựng tính chính danh của lãnh đạo mới qua các vụ “hồi tố” sai phạm cũ.
Tuy nhiên, dù hiệu quả về mặt quyền lực, nhưng áp dụng chu kỳ “để lâu mới chín” cũng có thể tạo ra hệ quả ngầm. Đầu tiên là hệ lụy văn hóa chờ thời, Cán bộ không sửa sai, chỉ lo tìm chỗ dựa an toàn để qua mùa thanh trừng. Sai đó sẽ sinh ra một nền công lý có chọn lọc. Không phải ai sai cũng bị xử, chỉ những người không còn bảo kê mới bị đưa ra ánh sáng. Và sau cùng mất niềm tin từ quần chúng. Người dân thấy rõ sự bất bình đẳng trong việc áp luật, khi cùng một loại sai phạm nhưng người bị xử ngay, kẻ thì 20 năm sau mới “bị gọi tên”.
Chu kỳ “để lâu mới chín” là một cơ chế không chính thức nhưng cực kỳ hiệu quả trong hệ thống chính trị Cộng sản Việt Nam. Nó giúp phe đảng cầm quyền giữ thế chủ động, điều tiết cục diện và củng cố quyền lực cá nhân. Tuy nhiên, về lâu dài, cách làm này khiến hệ thống pháp luật bị chính trị hóa nặng nề và công lý trở thành công cụ chọn lọc. Khi ấy, “chín” hay “chưa chín” không phụ thuộc vào mức độ sai phạm, mà phụ thuộc vào việc “tội phạm” đang đứng trong phe nào, và ai là người đang nắm dao.
Lão Thất