Gibbs

Phần 7: Soi chiếu lịch sử – Khi dân chủ tan vỡ, điều gì sẽ đến?

7.1. Tại sao phải học từ các nền dân chủ đã sụp đổ?

Lịch sử nhân loại không thiếu những ví dụ nền dân chủ bị “giết chết” không phải bằng bạo lực vũ trang, mà bằng từng bước hợp pháp hóa lạm quyền, xói mòn kiểm soát và cân bằng. Những quốc gia tưởng rằng mình “miễn nhiễm” với độc tài lại chính là những nơi sụp đổ nhanh nhất, vì niềm tin mù quáng vào tính bền vững của thể chế.

7.2. Đức Quốc Xã (Weimar Republic → Nazi Germany)

• Nước Đức 1920-1933 từng có hiến pháp tiên tiến, nền báo chí tự do, nền tư pháp độc lập.

• Hitler được bổ nhiệm hợp pháp làm Thủ tướng năm 1933.

• Ông ta tận dụng tình trạng khẩn cấp (đốt nhà quốc hội Reichstag) để tuyên bố sắc lệnh chống lại cộng sản, bắt bớ đối lập.

• Quốc hội bị vô hiệu hóa, tòa án bị “thay máu”, luật mới ban hành hợp pháp nhưng chỉ bảo vệ quyền lực của đảng Quốc xã.

• Báo chí bị kiểm soát, sách vở “bất đồng” bị đốt bỏ; các giáo sư, nhà báo, nghệ sĩ đối lập bị trục xuất, cầm tù hoặc thủ tiêu.

• Kết cục: Đức quốc xã dựng lên chế độ độc tài toàn trị, phát động Thế chiến thứ hai và diệt chủng hàng triệu người.

7.3. Hungary (Dưới Viktor Orbán)

• Orbán và đảng Fidesz được bầu hợp pháp, nhưng sau khi nắm quyền đã sửa đổi hiến pháp, kiểm soát tòa án, truyền thông, siết luật bầu cử.

• Xã hội dân sự bị coi là “gián điệp nước ngoài”, các tổ chức phi chính phủ bị hạn chế hoạt động hoặc giải thể.

• Bầu cử vẫn được tổ chức, nhưng luật lệ thiết kế để phe đối lập không thể thắng; các nhà báo, trí thức chỉ trích bị đe dọa, cấm cửa.

• Kết quả: Hungary từ một nền dân chủ EU trở thành nhà nước bán độc tài, bị EU liên tục trừng phạt về nhân quyền và minh bạch.

7.4. Nga (Putin) và Venezuela (Chávez/Maduro)

Nga dưới thời Putin:

• Sửa đổi hiến pháp cho phép cầm quyền trọn đời, “bán” các công ty nhà nước cho bạn bè, dùng cảnh sát – tòa án đàn áp đối lập.

• Báo chí độc lập bị dập tắt, xã hội dân sự co cụm, mọi cuộc bầu cử chỉ còn là “trình diễn”.

Venezuela:

• Hugo Chávez và Nicolás Maduro phá vỡ kiểm soát giữa các nhánh quyền lực, bắt đầu bằng việc thay đổi hiến pháp, bổ nhiệm đồng minh làm thẩm phán.

• Đàn áp biểu tình, bắt bớ đối lập, thao túng bầu cử, kiểm soát truyền hình, in tiền gây lạm phát siêu khủng, đưa hàng triệu người vào cảnh nghèo đói và di cư.

7.5. Các điểm chung trong quá trình sụp đổ dân chủ

• Một đảng hoặc cá nhân kiểm soát toàn bộ các nhánh quyền lực.

• Bóp méo luật bầu cử để duy trì quyền lực, đàn áp tiếng nói bất đồng.

• Bổ nhiệm thân tín vào tòa án, cảnh sát, bộ máy giáo dục, truyền thông.

• Tuyên truyền, tạo kẻ thù giả (cộng sản, ngoại bang, “thế lực đen”), kích động nỗi sợ và chia rẽ xã hội.

• Đối lập bị loại trừ về mặt pháp lý, xã hội dân sự bị vô hiệu hóa hoặc dán nhãn “kẻ thù của quốc gia”.

• Sau cùng, mọi quyền tự do chỉ còn trên giấy tờ.

7.6. Bài học trực tiếp cho nước Mỹ hôm nay

• Dân chủ Mỹ chỉ có thể bền vững nếu mỗi nhánh quyền lực duy trì sự độc lập và kiểm soát lẫn nhau.

• Khi một phe phái nắm trọn quyền kiểm soát, mọi rào cản đạo đức/ pháp lý đều dễ dàng bị vô hiệu hóa, và lịch sử cho thấy: Sụp đổ không đến trong một ngày, mà đến từng bước âm thầm, hợp pháp.

• Niềm tin mù quáng rằng “đây là Mỹ, không thể xảy ra ở đây” chính là điều nguy hiểm nhất — cũng như người Đức, người Hungary, người Nga từng nghĩ như vậy.

__________________