Gibbs

Phần 2: Nhánh hành pháp – Từ lãnh đạo đến lạm quyền

2.1. Quyền hạn của Tổng thống Mỹ theo Hiến pháp

• Là nguyên thủ quốc gia, chỉ huy quân đội, bổ nhiệm bộ trưởng, thẩm phán (với sự phê chuẩn của Thượng viện).

• Ký, phủ quyết luật của Quốc hội; ban hành sắc lệnh điều hành (executive orders).

• Đại diện quốc gia về đối ngoại, đàm phán – ký kết hiệp ước.

• Tuy nhiên, mọi quyền lực đều có giới hạn: Quốc hội kiểm soát ngân sách, có quyền điều tra/ phế truất; Tòa án phán xử hành vi vượt quá hiến pháp.

2.2. Khi tổng thống vượt qua ranh giới “cầm quyền” thành “lạm quyền”

a) Lạm dụng sắc lệnh hành pháp và tình trạng khẩn cấp

• Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia (2019) để lấy tiền xây tường biên giới mà không cần Quốc hội thông qua.

• Thường xuyên ký các sắc lệnh điều hành để đảo ngược luật/ quy tắc, không cần thông qua Quốc hội – dẫn đến “tổng thống hóa” luật pháp (bypassing legislative process).

b) Chính trị hóa bộ máy nhà nước

• Project 2025 & Schedule F: Lên kế hoạch sa thải hàng chục ngàn công chức chuyên nghiệp, tuyển người “trung thành với đảng” vào các vị trí then chốt trong chính phủ.

• Đặc biệt nguy hiểm vì sẽ biến toàn bộ hệ thống nhà nước thành công cụ phục vụ đảng cầm quyền, giống như mô hình Nga, Hungary, Thổ Nhĩ Kỳ.

c) Trừng phạt/đuổi việc người chống đối, bảo vệ người thân tín

• Ví dụ: Trump sa thải Tổng thanh tra Bộ Ngoại giao, Bộ Y tế, Bộ Tư pháp khi họ điều tra sai phạm hoặc bất đồng với chính sách.

• Loại bỏ các quan chức trung lập (whistleblower, inspector general), giữ lại hoặc thăng chức các quan chức “trung thành” (William Barr – Bộ trưởng Tư pháp).

d) Ân xá, tha bổng đồng minh vi phạm pháp luật

• Trump liên tục ân xá cho các đồng minh bị kết tội hình sự (Michael Flynn, Roger Stone, Steve Bannon), bất chấp hậu quả đối với hệ thống pháp luật.

• Điều này tạo tiền lệ nguy hiểm: Người nắm quyền có thể “bảo kê” cho phe mình, khiến luật pháp mất ý nghĩa răn đe và công bằng.

e) Từ chối chuyển giao quyền lực hòa bình

• Sau kỳ bầu cử 2020, Trump không công nhận kết quả, thúc ép thống đốc các bang “tìm thêm phiếu,” gây sức ép lên Bộ Tư pháp, dẫn đến cuộc bạo loạn ngày 6/1/2021.

• Tuyên truyền luận điệu “bầu cử bị đánh cắp”, kích động tâm lý chia rẽ, phá hoại niềm tin vào quy trình bầu cử dân chủ.

2.3. Hệ quả thực tế và bài học lịch sử

• Khi bộ máy hành pháp chỉ phục vụ một cá nhân/ đảng phái, nó trở thành công cụ trấn áp và bảo vệ lợi ích riêng, thay vì phục vụ nhân dân.

• Các nước như Nga (Putin), Hungary (Orbán), Venezuela (Chávez/ Maduro) đều biến hệ thống hành pháp thành bức tường thép chống lại xã hội dân chủ, cấm cản phản biện, bắt giữ các đảng đối lập, kiểm soát báo chí và giáo dục.

• Tại Mỹ, truyền thống chuyển giao quyền lực hòa bình bị phá vỡ lần đầu tiên kể từ lập quốc.

2.4. Ví dụ cụ thể từ Mỹ những năm gần đây

• Trump sử dụng lực lượng liên bang không đồng phục, không bảng tên (Portland 2020) bắt người biểu tình trái pháp luật.

• Đề xuất sử dụng quân đội để dẹp các cuộc biểu tình chống kỳ thị chủng tộc (Black Lives Matter).

• Sa thải các tổng thanh tra phát hiện sai phạm về chi tiêu ngân sách, lạm dụng quyền lực.

• Sử dụng Twitter và truyền thông xã hội như công cụ gây áp lực, đe dọa công chức và thẩm phán.

2.5. Tại sao đây là nguy cơ cực kỳ nghiêm trọng cho [nền] dân chủ?

• Nếu tổng thống kiểm soát được toàn bộ nhánh hành pháp, nhân viên đều trung thành với đảng (không trung lập), thì mọi bộ luật, quy tắc kiểm soát sẽ bị “bẻ cong” hoặc làm ngơ vì lợi ích của đảng.

• Khi bộ máy hành pháp đồng thuận “săn lùng kẻ thù” theo lệnh tổng thống, các cơ quan điều tra, tư pháp độc lập sẽ bị tê liệt.

• Đối thủ chính trị có thể bị điều tra, bắt bớ, vu khống mà không cần chứng cứ – như mô hình “công an trị” ở các nước độc tài.

• Người dân mất niềm tin vào chính phủ, xã hội phân hóa sâu sắc, bạo lực dễ dàng bùng phát.

2.6. Kết luận phần 2

• Nếu không giới hạn quyền lực hành pháp, mọi ranh giới về pháp luật và đạo đức đều có thể bị phá bỏ.

• Một tổng thống hoặc nhóm cầm quyền “vượt mặt” Quốc hội, Tòa án thì nền dân chủ Mỹ sẽ chỉ còn là cái tên trên giấy tờ.

__________________