QUA CƠN MÊ ( HAY VĂN NGHỆ TẾT TRONG TRẠI TÙ YÊN BÁI )
Tôi vừa nhận thư từ Seattle, Mỹ gửi sang. Không phải những người bạn thân quen của tôi mà nh́n tên người gửi thấy đề T. Nguyen lạ hoắc.
Sang xứ sở văn minh thực dụng này, tên tuổi lộn đầu lộn đuôi mà chữ viết cũng ít khi dùng đến nên tôi cầm lá thư mà chưa nhớ ra ai.
Mỗi người sinh ra trên trái đất này đều có một nhân dáng riêng, cũng như có một nét chữ riêng, có ai giống ai đâu ?
Bây giờ bỏ cái riêng tư ấy đi, dùng toàn chữ in sẵn trong computer – tiện lợi th́ có tiện lợi thật nhưng cầm cái thư tôi thấy nó lạnh lùng, khô khốc…
Bề ngoài bao thơ không cho tôi một tín hiệu t́nh cảm nào, tôi hờ hững mở thư. Nhưng vừa đọc, tôi đă vô vàn cảm xúc :
- “ Anh P. ơi, chắc anh không nhớ được em đâu, nhưng em nhớ anh hoài, em nhớ “ông già chăn ngựa”.
Em là : “La Sơn Phu Tử” đây.”
Những cụm từ
“ông già chăn ngựa ” và “La Sơn Phu Tử” đă như chiếc ch́a khóa mở ra một quăng đời tù tưởng đă nhạt nḥa trong kư ức…
Dạo ấy là cuối năm 1977, chúng tôi vừa từ giă trại tù quân quản Liên trại 2 để đến một nhà tù chính thức Yên Hạ – Sơn La thuộc Công an – Bộ Nội vụ.
Cùng là đi cải tạo nhưng bên trong có chia ra nhiều loại.
Loại cải tạo trong Nam tương đối nhẹ nhàng hơn, ngắn hạn hơn.
Tù nặng, tù lâu là ra Bắc. Những năm đầu ra Bắc, tù đặt dưới quyền quân quản, tức là do bộ đội quản lư.
Sau chừng từ 2 đến 3 năm tù được chuyển dần từ trại
“trâu xanh” (bộ đội) sang trại
“ḅ vàng” (công an).
Ở trại tù chính thức của Bộ Nội vụ như trại Yên Hạ này chúng tôi được gặp những bạn tù anh em ta bị bắt từ hồi
Mậu Thân (1968) cũng như một số anh em khác, tù binh từ
trận Hạ Lào (1971) .
Những trại tù này thường là trại hỗn hợp vừa có tù chính trị (như tụi tôi) vừa có tù h́nh sự.
Bên h́nh sự có thiếu ǵ những người tù bị h́nh án nặng nề từ 20 năm đến chung thân ở đây.
Đến trại Yên Hạ này, tôi được gặp Trung tá Kh., dân Tiếp vận bị bắt hồi Mậu Thân khi về Huế ăn Tết thăm gia đ́nh.
Anh c̣n sống sót không nằm trong nấm mồ tập thể mấy ngh́n người, kể ra cũng phải tạ ơn Trời Phật. Cho đến lúc này th́ Kh. đă có thâm niên 9 năm tù, kinh nghíệm hơn tụi tôi nhiều lắm (mới có trên 2 năm).
Khi được hỏi về sự khác nhau, giống nhau giữa 2 trại trâu xanh và ḅ vàng Kh nói :
- “Một bên là dao găm, một bên là thuốc độc, không biết bên nào êm ái hơn bên nào”.
Ngừng một lát Kh. Nói tiếp :
“Tuy nhiên, qua các trại miền Bắc tôi thấy cuộc sống tù đày tùy thuộc khá nhiều vào trại trưởng. Mới chuyển sang trại ḅ vàng Công an mà các bạn được về đây là khá đấy.
Ông cụ Việt, trại trưởng trại này là một biệt lệ trong các cai tù… Rồi các bạn sẽ thấy”.
Chúng tôi nhận ra biệt lệ này ngay trong lần đầu tiên lên hội trường nghe
“huấn thị” .
Trại trưởng trại Yên Hạ, cấp bậc Trung tá Công an, thường được gọi thân mật là cụ Việt, là một ông già tóc bạc, tuổi trên dưới 60, dáng vẻ trầm tư, phát ngôn mực thước. ông nói :
- “ Chúng tôi được trên giao nhiệm vụ quản lư các ông, cải tạo viên chính trị. Phạm nhân chính trị có quy chế riêng.
Trại sẽ áp dụng đúng quy chế ấy đối với các ông. Tôi mong các ông chấp hành nội qui nghiêm chỉnh để trại chúng tôi thực hiện tốt mục đích trên giao mà các ông cũng tạo được kết quả bước đầu trong học tập cải tạo”.
Khác với cán bộ CS thường thay, trại trưởng Yên Hạ nói ngay vào vấn đề, ngắn gọn, cụ thể – không lèm bèm chửi mắng mà cũng không lư thuyết chính trị rẻ tiền.
Nhưng điều đặc biệt là tù nhân chúng tôi chưa bao giờ nghe thấy ở đâu là ông cụ Việt này gọi chúng tôi là
“các ông”.
Sau tháng 4 đen 75, chúng tôi tự biết ḿnh đang đi xuống nấc thang thứ bét của xă hội, thuộc vào giai cấp bị triệt tiêu, chưa bị hành hạ, bắn giết lúc nào là may lúc ấy.
Có bao giờ chúng tôi nghĩ rằng ḿnh lại được gọi là
“các ông” như thế.
T́m hiểu về người trại trưởng, tôi lại phải hỏi Kh. , người tù thâm niên ở đây. Được tiếp xúc với trại trưởng nhiều lần, nên Kh. dường như hiểu biết khá rơ về ông cụ Việt.
Kh. nói :
- "Ông ta là người có văn hóa, nói tiếng Pháp khá hay, nguyên là trưởng xa (chef train) của Sở Hỏa xa thời Pháp. ông ta h́nh như có tham gia hội kín, hội hở trước 1940 và sau mới chuyển theo Cách mạng.
V́
“quá tŕnh” như thế nên bây giờ gần tuổi về hưu rồi mà cấp bậc vẫn lẹt đẹt trung tá.
Xem như tên trại phó Đặng U. dân răng đen mă tấu chính tông mới chưa đến 40 mà đă thiếu tá Công an rồi. Nó bóp c̣i qua mặt ông ta mấy hồi…”
