Gibbs

KÊNH ĐÀO PANAMA QUAN TRỌNG VỚI NƯỚC MỸ NHƯ THẾ NÀO?
Kênh đào Panama là sáng kiến của người Pháp.
Năm 1878, Colombia khi đó đang kiểm soát và coi Panama là một bang, ký thỏa thuận với Pháp để khởi công dự án xây dựng một con kênh chạy vắt ngang Panama, nối Thái Bình Dương và Đại Tây Dương, với tham vọng rút ngắn quãng đường và mở rộng ảnh hưởng ở khu vực.
Tuy nhiên, do thiếu máy móc và quản lý tài chính yếu, dự án của Pháp phá sản năm 1899 với tổn thất khổng lồ khi có đến 22.000 công nhân bỏ mạng vì tai nạn lao động, sốt rét, sốt vàng da và các bệnh nhiệt đới khác.
Pháp rút lui, nước Mỹ - quốc gia vừa chiến thắng trong cuộc chiến với Tây Ban Nha và đang đà mở rộng ảnh hưởng trên khắp Trung, Nam Mỹ và vùng Caribe, nhìn thấy cơ hội và đề xuất tiếp tục dự án nhưng bị Colombia thẳng thừng từ chối. Tổng thống Mỹ khi đó là Theodore Roosevelt gây áp lực bằng cách đưa tàu chiến áp sát Panama từ cả hai bờ đại dương, đồng thời hậu thuẫn phong trào ly khai Panama khai khỏi Colombia.
Mỹ cũng soạn sẵn dự thảo hiến pháp để Panama công bố ngay khi tách rời khỏi Colombia, cho phép Mỹ “có quyền can thiệp vào bất cứ nơi nào ở Panama nhằm thiết lập hòa bình và trật tự”.
Cuối cùng, Panama tuyên bố độc lập vào tháng 11/1903. Ngay sau đó, chính quyền mới ở Panama ký với Mỹ Hiệp ước Hay-Bunau-Varilla, với nội dung Washington trả Panama 10 triệu USD cùng khoản tiền thường niên 250.000 USD để toàn quyền tiếp cận dải đất rộng 16km vắt ngang Panama để đào kênh.
Trong 11 năm, hàng trăm ngàn người đã làm việc không ngừng nghỉ. Họ đào đất bằng cuốc xẻng, dùng mìn phá đá, ngăn sông thành hồ chứa nước, di dời hàng ngàn ngôi làng, tạo ra đại công trường lớn nhất lịch sử lúc bây giờ. Năm 1914, kênh đào Panama hoàn thành, dài 82 km, gồm nhiều cống ngăn kết nối với các hồ chứa để đưa tàu bè từ Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương và ngược lại, do Mỹ toàn quyền quản lý.
Tổng chi phí xây dựng kênh là gần 380 triệu USD, trở thành công trình xây dựng tốn kém nhất trong lịch sử nước Mỹ tính đến thời điểm đó. Ngoài ra, số liệu chính thức cho thấy có thêm 5.600 người nữa chết khi xây dựng kênh từ 1903-1914, nâng tổng số người bỏ mạng tại đại công trường này lên tới gần 27.000. Chưa có bất cứ công trình xây dựng nào lại gây tổn thất lớn như thế về sinh mạng.
Dù tổn thất, nhưng thành quả con kênh mang lại rất đáng kể. Kênh đào Panama được mô tả là một trong những thành tố giúp Mỹ mở rộng ảnh hưởng trên toàn cầu trong cuộc cạnh tranh khốc liệt ở thế kỷ 20. Về thương mại, kênh đào Panama đã “cách mạng hóa” ngành vận tải biển vì rút ngắn hơn 12.800 km trong quãng đường giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương theo tuyến qua mũi Horn, tương đương 22 ngày di chuyển. Nó giúp hàng hóa đến và đi hai bờ Đông, Tây nước Mỹ nhanh chóng và an toàn.
Ngày nay, khoảng 5% tổng thương mại toàn cầu “chảy” qua kênh đào Panama, phần lớn là hàng hóa đi lại giữa bờ Đông nước Mỹ sang châu Á. Khoảng 40% container của Mỹ đi qua kênh này và 74% hàng hóa đi trên kênh Panama tới hoặc đi từ Mỹ.
Ngoài ra, kênh đào giúp tàu hải quân của Mỹ di chuyển từ Đông sang Tây nhanh chóng. New York Times mô tả Mỹ có một “hải quân hai đại dương”, nghĩa là việc bố trí chiến hạm trên Thái Bình Dương và Đại Tây Dương được tính toán để đảm bảo chúng có thể nhanh chóng tiếp cận phía bên kia trong trường hợp khẩn cấp qua kênh Panama.
Trong Thế chiến II, kênh Panama trở thành tuyến đường phục vụ đắc lực của quân Đồng minh. Khi chiến tranh Triều Tiên nổ ra, vật tư phục vụ chiến sự của Mỹ được chuyển từ bờ Đông Mỹ qua kênh đào gần như mỗi ngày. Và ở giữa cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba trong Chiến tranh Lạnh, hàng ngàn binh sĩ Mỹ được huy động từ bờ Tây qua kênh đào để đến vùng Caribe. Suốt thế kỉ qua, hầu hết chiến hạm của Mỹ được thiết kế để đảm bảo đi qua được kênh đào Panama, ngoại trừ các tàu sân bay cỡ lớn.
Tuy nhiên, việc Mỹ đơn phương vận hành kênh đào Panama suốt 6 thập kỉ đầu tiên đã châm ngòi căng thẳng giữa hai bên. Các cuộc bạo loạn nhiều lần nổ ra ở Panama, đòi chính quyền Panama phải giành lại quyền kiểm soát con kênh từ Mỹ.
Từ năm 1967, hai bên mở đàm phán về kênh Panama, trải qua một số biến cố, đến năm 1977 thì công bố hai hiệp ước, thứ nhất là Hiệp ước Trung lập Vĩnh viễn, cho phép Mỹ có quyền hành động để đảm bảo kênh đào luôn hoạt động và an toàn, và Hiệp ước Kênh đào Panama, ấn định Mỹ và Panama cùng quản lý kênh đào và Washington sẽ chuyển giao toàn quyền kiểm soát cho Panama tháng 12/1999.
Ngày 31/12/1999, Tổng thống Mỹ Bill Clinton đã thực hiện đúng cam kết, trao lại con kênh cho Panama.
Trong 25 năm qua, dưới sự quản lý của Panama, kênh đào tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong dòng chảy thương mại quốc tế.
Panama từ 2007 đến 2016 tiến hành một dự án mở rộng con kênh, giúp nó tiếp nhận tàu hàng cỡ lớn hơn. Năm 2024, doanh thu của kênh đào này là 5 tỷ USD, chiếm gần 5% GDP Panama. Các mặt hàng được vận chuyển chủ yếu qua kênh là kim loại, khoáng sản, dầu, ngũ cốc và hóa chất, chủ yếu là hàng hóa đến và đi Mỹ.
ÂM MƯU VÀ THAM VỌNG CỦA TRUNG QUỐC TẠI KÊNH ĐÀO PANAMA.
Trong diễn văn nhậm chức ngày 20/1/2025 quốc gia được TT Trump nhắc đến duy nhất là Trung Quốc, Trump nói: “Chúng ta không trao nó cho Trung Quốc mà trao cho Panama, và chúng ta sẽ lấy lại nó”
Năm 2017, Trung Quốc đã giành được một chiến thắng ngoại giao khi Panama cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan/Trung Quốc, và thay vào đó công nhận Bắc Kinh. Panama trước đó là một trong số ít quốc gia trên thế giới công nhận Đài Loan là một quốc gia có chủ quyền.
Năm sau, Panama trở thành quốc gia Mỹ Latinh đầu tiên ký kết Sáng kiến Vành đai và Con đường, chương trình cơ sở hạ tầng toàn cầu mang tính biểu tượng của nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, nhằm mục đích mở rộng sức mạnh địa chính trị của Trung Quốc và chống lại ảnh hưởng của Mỹ.
Sau đó là một loạt lời hứa đầy tham vọng. Trung Quốc đề xuất xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc dài 400km từ thủ đô Panama đến biên giới phía tây với Costa Rica. Bắc Kinh còn đề nghị giúp xây dựng một tuyến tàu điện ngầm mới ở Panama. Một tập đoàn các công ty Trung Quốc, do Landbridge đứng đầu, cũng đã bắt đầu phát triển một cảng container được hứa hẹn sẽ là cảng hiện đại nhất của Panama.
Một công ty nhà nước Trung Quốc cũng giành được hợp đồng trị giá 1,4 tỷ USD để xây dựng cây cầu thứ tư bắc qua Kênh đào Panama. Cuối cùng, hai nước cho biết họ sẽ đàm phán một hiệp định thương mại tự do.
Bắc Kinh đã nói rõ rằng họ muốn củng cố sự ủng hộ của mình tại Thành phố Panama.
Vào đầu năm 2018, khi thăm Panama, một quan chức Trung Quốc đã nói với Tổng thống khi đó là Juan Carlos Varela rằng "việc thiết lập quan hệ ngoại giao với Panama là thành tựu ngoại giao quan trọng nhất của Trung Quốc trong năm 2017". Cuối năm đó, ông Tập Cận Bình trở thành nhà lãnh đạo Trung Quốc đầu tiên thăm chính thức Panama.
Trung Quốc cũng tăng cường các nỗ lực về quyền lực mềm, mở Học viện Khổng Tử để quảng bá văn hóa và ngôn ngữ Trung Quốc, và quyên góp vật tư chăm sóc sức khỏe trong đại dịch Covid-19.
Tổng thống mới của Panama, José Raúl Mulino, hồi sinh ý tưởng về đường sắt, và công ty Trung Quốc đã nói rõ rằng họ muốn tham gia. Việc xây dựng cây cầu thứ tư bắc qua Kênh đào Panama đã được tiếp tục sau một thời gian tạm dừng.
Năm 2021, công ty CK Hutchinson của Hong Kong đã giành được quyền gia hạn 25 năm quyền kiểm soát hai cảng tại lối vào kênh đào. CK Hutchison là một tập đoàn niêm yết công khai có chủ sở hữu lớn nhất là một gia đình tỷ phú Hong Kong. Đây không phải là một công ty nhà nước của Trung Quốc. Nhưng Bắc Kinh đã thắt chặt quyền kiểm soát đối với Hong Kong trong những năm gần đây và có quyền buộc các công ty tư nhân tuân thủ các yêu cầu của mình nhân danh an ninh quốc gia.
Panama là tâm điểm chú ý đặc biệt của Trung Quốc, vì giá trị chiến lược của kênh đào, nhưng nước này cũng đang nỗ lực mở rộng ảnh hưởng của mình ở cả khu vực Mỹ Latinh.
Bắc Kinh đã định vị mình là một lựa chọn thay thế cho Mỹ trong vai trò lãnh đạo toàn cầu, tự coi mình là một quốc gia "đồng cảm" hơn với nhu cầu của các quốc gia đang phát triển như họ.
Trung Quốc hiện là đối tác thương mại hàng đầu của khu vực Nam Mỹ và là đối tác thương mại lớn thứ hai, chỉ sau Mỹ, đối với toàn bộ Mỹ Latinh.
Đáp lại những cáo buộc của Tổng thống đắc cử Donald J. Trump, các quan chức Trung Quốc đã phủ nhận việc có bất kỳ lợi ích nào trong việc xâm phạm chủ quyền của Panama hoặc can thiệp vào nước này để phục vụ lợi ích của riêng mình. Họ nói rằng Trung Quốc sẽ luôn tôn trọng kênh đào như một tuyến đường thủy quốc tế trung lập vĩnh viễn.
Các học giả Trung Quốc lên án những lo ngại của Mỹ về sự hiện diện ngày càng tăng của Bắc Kinh ở Mỹ Latinh là các chiến dịch bôi nhọ.
Zhou Bo, một đại tá đã nghỉ hưu của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, hiện là thành viên cấp cao tại Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế thuộc Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, cho biết những phát biểu gần đây của ông Trump về sự hiện diện của quân đội Trung Quốc tại Panama là vô lý đến mức "không đáng để Bắc Kinh trả lời cụ thể".
"Trung Quốc có nhiều khoản đầu tư trên khắp thế giới. Chúng không bị giới hạn bởi khu vực, hay liệu đó có phải là 'sân sau của Mỹ' hay không", ông Zhou Bo nói.
Cui Shoujun, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nghiên cứu Mỹ Latinh tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, bày tỏ sự tin tưởng rằng mối quan hệ của Trung Quốc với Panama sẽ tiếp tục phát triển, bất chấp những nỗ lực cản trở của Mỹ.

__________________