NSND được trao huân chương trước khi mất, từng bị trục xuất khỏi đất nước, biệt danh "biểu tượng gợi cảm"
 

Nghệ sĩ Nhân dân này từng bị trục xuất khỏi đất nước. Tuổi ấu thơ cực khổ trong trại cải tạo khắc nghiệt, cuối đời thành công viên mãn với hàng loạt vai diễn kinh điển.

Một trong những diễn viên điện ảnh được yêu thích nhất của Nga, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky từng được gắn mác “biểu tượng gợi cảm”, dù cách tiếp cận nghiêm túc của ông khiến ông luôn bác bỏ danh xưng này và cẩn trọng phân biệt giữa “được yêu thích nhất” và “giỏi nhất”.



Xuất thân gia đình mang gốc gác Ba Lan, bà nội của Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky từng là bạn thuở nhỏ của Lenin, còn cha ông là một sĩ quan trong Hồng quân Liên Xô. Tuy vậy, bố mẹ ông – vốn là bạn của Thống chế Tukhachevsky, người bị thanh trừng – lại chịu nhiều oan khuất dưới thời Stalin. Cuối những năm 1930, dù mẹ ông đã đốt nhiều tài liệu, gia đình vẫn bị trục xuất tới Kazakhstan. Cha ông sau đó bị bắt và chết trong trại cải tạo Gulag. Ngay từ thời thơ ấu, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky đã hiểu rằng có những cuốn sách chỉ có thể đọc “dưới chăn”.

Chỉ sau khi Stalin qua đời, gia đình ông mới được phép rời đi, và năm 1957, anh trai ông là Rostislav, cũng là diễn viên, đã chuyển đến Minsk. Ở Saratov, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky dự định trở thành nha sĩ, nhưng một lần ghé thăm trường nghệ thuật sân khấu – nơi anh trai từng theo học – đã khiến ông đổi ý. Sau khi cưới bạn học Ludmilla Zorina, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky tốt nghiệp năm 1965, xuất hiện trong vở “Ba chị em”, rồi gia nhập Nhà hát Kịch Saratov.

Cơ hội đến với Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky trong điện ảnh khi đoàn kịch đi lưu diễn ở Ukraine. Tại một nhà hàng, đạo diễn Vladimir Basov nhìn thấy “vẻ ngoài điển hình Aryan” của ông và chọn ông vào vai một người Đức trong bộ phim điệp viên thời chiến hoành tráng “Tấm khiên và thanh kiếm” (1968). Gương mặt thanh tú giúp ông thường xuyên được giao vai quý tộc hoặc trí thức. Có người từng nhận xét: “Ông là một trong số ít người ở Nga không cần học cách mặc lễ phục”.

Tuy nhiên, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky thường mang vào các vai diễn một nỗi đau thầm lặng. Chỉ một cái nhìn vào ống kính trong “Hai đồng chí cùng phục vụ” (1968) cũng đủ cho thấy nhân vật của ông đã bị chiến tranh biến đổi ra sao. Ông xem vai diễn hoàng thân Myshkin – chàng ngây thơ bị hiểu lầm – trong vở dựng “Kẻ ngốc” năm 1972 là một trong những vai diễn xuất sắc nhất đời mình.

Năm 1973, vẫn say mê ánh đèn sân khấu, ông được Mark Zakharov mời gia nhập Nhà hát Komsomol Lenin tại Moskva. Họ hợp tác nhiều lần trên sân khấu lẫn truyền hình, trong đó có vai Jonathan Swift và vai con rồng mang tính ẩn dụ trong vở “Giết con rồng” (1988) chuyển thể từ kịch của Yevgeny Schwartz. Năm 1979, bất chấp những trải nghiệm đau thương của gia đình, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky đã vào vai Lenin một cách đầy cảm thông trong vở “Những con ngựa xanh trên cỏ đỏ” của Shatrov. Ngược lại, ông từ chối đóng Stalin vì cảm thấy mình không thể dành chút cảm thương nào cho nhân vật này.

Oleg Yankovsky là ngôi sao sáng trên màn ảnh
Nhiều vai diễn của ông khai thác chủ đề tình yêu và ngoại tình: người chồng bị phản bội và đau đớn Pozdnyshev trong “Kreutzer Sonata” (1987), hay Viktor Komrovsky – tình nhân của Lara – trong bản truyền hình “Bác sĩ Zhivago” (2006). Trong “Người tình” (2002), ông vào vai người góa vợ phát hiện vợ mình đã ngoại tình suốt 15 năm với sự đồng thuận của cả gia đình cô, và rằng đứa con trai có thể không phải con ruột của mình. Vai diễn áp chót của ông là Karenin trong “Anna Karenina” (2009). Những vai này góp phần tạo nên hình ảnh “biểu tượng gợi cảm”, nhưng Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky xem đó là sự xúc phạm vì ông tin rằng diễn xuất nghiêm túc như bất kỳ ngành nghề nào

Một ảnh hưởng lớn khác là đạo diễn Andrei Tarkovsky, dù hai người chỉ thực hiện hai phim chung: “Tấm gương” (1975) và “Nỗi hoài hương” (1983). Trong Tấm gương, một tác phẩm đa tầng, siêu thực mang tính tự truyện, Yankovsky đóng vai hình tượng người cha – nhà thơ Arseny Tarkovsky, với những bài thơ vang lên trong phim. Lớp cấu trúc phức tạp của phim còn có sự tham gia của nhiều thành viên gia đình Tarkovsky và cả con trai Yankovsky, Philip, trong vai một đứa trẻ.

Sau phim này, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky hy vọng được đóng Hamlet trong vở của Tarkovsky, nhưng vai diễn rơi vào tay người khác, khiến mối quan hệ rạn nứt. Mọi thứ chỉ được hàn gắn khi Tarkovsky giao cho ông vai chính trong “Nỗi hoài hương”. Phim kể về một nhà thơ đến Italy để nghiên cứu một nhà soạn nhạc Nga thế kỷ 18, nhưng vì nhớ quê hương và vợ, ông bị cám dỗ bởi nữ phiên dịch trẻ đẹp. Trong một cảnh đậm chất Tarkovsky với sự tự hành xác tinh thần, diễn xuất đầy mãnh liệt của Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky thể hiện trọn vẹn ý niệm “một hành động có thể được cảm nhận như toàn bộ cuộc đời”, để kết lại bằng hình ảnh hòa trộn bí ẩn giữa Italy và Nga.

Dù những phim này giúp Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky nổi tiếng quốc tế hơn, các phim phương Tây ông tham gia lại không được đánh giá cao. Trong “Kẻ ám sát Sa hoàng” (1991), ông đóng bác sĩ tâm thần giống hệt Sa hoàng Nicholas II, điều trị cho người đàn ông nghĩ rằng mình đã giết Sa hoàng. “Nhân chứng câm” (1994) là phim kinh dị lấy bối cảnh một hãng phim Nga, còn “Người đàn ông biết khóc” (2000) của Sally Potter lại gây tranh cãi trong giới phê bình.

Ở quê nhà, ông trở thành Chủ tịch Liên hoan phim Sochi và thực hiện bộ phim duy nhất do mình đạo diễn “Hãy đến tìm tôi” (2000), kể về hành trình một người phụ nữ cô độc tìm kiếm tình yêu. Vai diễn cuối cùng của ông, trong phim “Sa hoàng” sẽ ra mắt năm sau, là vai Metropolitan Philip, người dám chống lại Ivan Hung Đế.

Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky cuối đời được trao Huân chương "Vì tổ quốc"
Dù gia đình từng chịu nhiều tổn thương, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky vẫn hiểu nỗi hoài niệm về Lenin thời hậu cải tổ và nhìn nhận tích cực sự hỗ trợ văn hóa của Liên Xô trước kia. Trong thời hậu Xô viết, ông công khai ủng hộ ông Yeltsin và sau đó là ông Putin.

Từng có một chương trình hồi niệm nổi tiếng mang tên “Yankovsky ấy đây”, gợi nhắc một trong những vai diễn nổi tiếng nhất của ông. Đó là vai trong phim “Chính Munchausen ấy” (1979) của Zakharov, một tác phẩm châm biếm về kẻ mộng mơ nhưng lại phải hứng chịu những “cú đấm” của hiện thực xám xịt. Một trong những câu nói nổi tiếng nhất của nhân vật là: “Sao anh không hiểu: Munchausen không nổi tiếng vì đã bay hay không bay lên mặt trăng, mà vì ông ấy chưa bao giờ nói dối”. Bộ phim cực kỳ ăn khách, giúp Yankovsky đoạt nhiều giải thưởng.

Vào ngày 17/2/2009, Nghệ sĩ Nhân dân Oleg Yankovsky ra mắt công chúng một lần nữa với vở diễn “Cưới vợ” trong vai anh thủy thủ Jevaky lúc khóc lúc lại cười trước vài trăm khán giả có mặt tại nhà hát. Không ai ngờ rằng, chính trong đêm ấy Oleg Yankovsky đã thầm kín gửi tới khán giả mến mộ lời chào vĩnh biệt của mình.

Năm 1991, ông trở thành diễn viên cuối cùng được phong danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân Liên Xô và ngay trước khi qua đời hai tháng, ông đã được Tổng thống Medvedev trao tặng huân chương cao quý "Vì tổ quốc". Ông mất ngày 20/5/2029, hưởng thọ 65.

Vietbf @ Sưu tầm