Trump lại nắn luật bảo vệ loài nguy cấp: Khi túi tiền được đặt cao hơn sự sống hoang dã
 

Kinh tế lên trước, muông thú lùi sau
Chính quyền Trump vừa tiến thêm một bước dài trên con đường tháo gỡ những “rào cản xanh” mà thời Biden để lại. Hai cơ quan then chốt là Cơ quan Cá và Động vật Hoang dã thuộc Bộ Nội vụ và Cơ quan Quản lý Khí quyển – Hải dương (NOAA) đã đề xuất khôi phục lại loạt quy định cũ từ nhiệm kỳ Trump lần thứ nhất, vốn từng bị chỉ trích gay gắt vì làm suy yếu Đạo luật Các loài Nguy cấp (Endangered Species Act).
Điểm then chốt: khi xem xét một loài có được đưa vào danh sách được bảo vệ hay không, “yếu tố kinh tế” – chi phí, lợi ích của các dự án khai thác, xây dựng – được kéo lên thành trọng tâm. Nói cách khác, trước khi nghĩ tới tổn thất cho thiên nhiên, người ta được phép hỏi: “bảo vệ nó có tốn quá nhiều tiền không?”

Xóa “ô dù” cho các loài bị đe dọa
Một mũi dao khác đâm thẳng vào trái tim luật bảo tồn là đề xuất xóa bỏ cái gọi là “blanket rule” – quy định mở rộng mức bảo vệ tương đương “nguy cấp” cho cả những loài đang ở tình trạng “bị đe dọa” (threatened). Trước đây, chính “ô dù” này giúp nhiều loài tránh được việc bị đẩy sâu hơn vào bờ vực tuyệt chủng.
Quy định ấy từng bị các nhóm chủ đất và vận động hành lang bất động sản, năng lượng, khai khoáng kiện ra tòa vì cho là “quá tay”. Vụ kiện tạm dừng khi chính quyền Trump bắt tay viết lại luật. Giờ đây, bản dự thảo mới được tung ra, mở 30 ngày lấy ý kiến công chúng – một thủ tục pháp lý bắt buộc nhưng khó ai tin có thể đảo chiều được ý chí chính trị phía sau.

Lý do “thường tình” của chính quyền Trump
Từ phía chính quyền, thông điệp đưa ra nghe rất “hợp lẽ”: trả Đạo luật Các loài Nguy cấp “về đúng mục đích ban đầu”, vừa bảo vệ thiên nhiên, vừa “tôn trọng sinh kế người Mỹ” sống nhờ đất đai, tài nguyên. Bộ trưởng Nội vụ Doug Burgum khẳng định đây là những chuẩn mực “rõ ràng, nhất quán, hợp pháp”, không để môi trường “đè” lên phát triển.
Đối với các ngành năng lượng, khai khoáng, bất động sản, đây là tin vui. Họ đã than phiền suốt nhiều năm rằng luật môi trường “trói chân” những dự án đường ống, giàn khoan, mỏ khai thác, khu đô thị, khiến chi phí đội lên và tiến độ bị chậm lại. Giờ đây, cán cân được bẻ lại theo hướng có lợi cho nhà đầu tư: nơi nào cần khoan, đào, ủi, lấp… thì tiếng nói của loài thú, cánh rừng, dòng sông sẽ nhỏ đi thấy rõ.

Khi loài thú trả giá cho những mũi khoan
Trái ngược giọng điệu “lý trí, cân bằng” đó là nỗi lo lắng đến tuyệt vọng của các tổ chức bảo tồn. Các luật sư môi trường cảnh báo, việc hợp thức hóa quyền ưu tiên cho khoan dầu, đào mỏ, ủi rừng, xây resort trên những vùng sinh cảnh nhạy cảm có thể xóa sạch những gì nước Mỹ đã cứu vãn suốt hàng chục năm.
Những cái tên như lợn biển Florida (Florida manatee) được nhắc đến như ví dụ điển hình. Một loài vốn đã chật vật ngoi lên từ bờ tuyệt chủng, nay rất dễ bị đẩy ngược trở lại tình trạng nguy cấp nếu mất thêm vùng nước ấm, bãi cỏ biển, bị thuyền bè và ô nhiễm vây hãm. Nhiều loài khác – từ chim, thú cho tới thực vật đặc hữu – có thể không còn cơ hội “gượng dậy” nếu mất đi lớp bảo vệ cuối cùng.

Công chúng có đứng cùng thiên nhiên?
Các nhà vận động môi trường nhắc lại một thực tế khác: người dân Mỹ, trong đa số thăm dò, vẫn ủng hộ mạnh mẽ việc bảo vệ các loài hoang dã và môi trường sống của chúng. Trong mắt họ, Đạo luật Các loài Nguy cấp không phải là “vật cản tăng trưởng”, mà là đường ranh tối thiểu để ngăn thế giới tự nhiên bị hy sinh trọn gói cho lợi nhuận của vài tập đoàn khổng lồ.
Bởi vậy, việc chính quyền Trump chọn thời điểm này để “nắn” lại luật, ưu tiên tiếng nói của tỉ phú và doanh nghiệp, bị xem là một cú đọc sai lòng dân. Đặt túi tiền của một nhóm nhỏ lên trên sự sống còn của cả một hệ sinh thái – đó không chỉ là câu chuyện pháp lý, mà còn là câu hỏi đạo đức: chúng ta muốn để lại cho con cháu một hành tinh thế nào?

Khi thiên nhiên chỉ còn là “dòng chi phí” trên giấy
Khi kinh tế được đưa lên thành tiêu chí chính thức trong việc quyết định số phận một loài, thiên nhiên bị giảm xuống thành một dòng số trong bảng tính chi phí – lợi ích. Những cánh rừng, vùng đầm lầy, rạn san hô, đàn thú hoang… không còn là những thế giới sống động cần được tôn trọng, mà chỉ là “vị trí dự án tiềm năng”.
Giữa thời đại biến đổi khí hậu, khi bão lũ, hạn hán, cháy rừng… ngày một dày hơn, việc rút bớt lá chắn pháp lý cho đa dạng sinh học chẳng khác nào tự tay tháo tấm áo giáp cuối cùng. Và nếu ngày mai, những loài thú, loài chim từng được yêu mến chỉ còn lại trong sách ảnh, lịch sử sẽ ghi rất rõ: chúng không chết vì thiếu luật, mà vì có người đã cố tình sửa luật, đặt lợi ích của vài “ông chủ” lên trên sự sống của cả một thế giới đang im lặng nhìn chúng ta.